Усэхэр
Мыщ ижъугъотэщтых усэхэр темэ зэфэшъхьафмэ афэгъэхьыгъэу.
Гъэцэк1эн зэхэгъэуцуагъэхэр
Мыщ ижъугъотэщтых гъэцэк1эн зэхэгъэуцуагъэхэр темэ зэфэшъхьафмэ афэгъэхьыгъэу.
Ащыщ горэхэр сайтым иавтор зэхигъэуцуагъэх. Нэмык1хэри Адыгэ хэкум ит еджап1эмэ ащылажьэрэ к1элэегъаджэмэ я1офш1агъэмэ ащыщых.
Гъэцэк1энэу сайтым итхэм яхьщырхэр к1элэеджак1омэ афызэхэжъугъэуцон шъулъэк1ыщт.
Мыхэр классым щыжъугъэфедэным пае, шъуикомпьютер ссылкэр къыщызэ1ушъухи, экранымк1э к1алэмэ гъэцэк1энхэр яжъугъэлъэгъу.
Унэмк1э 1офш1эн яшъутынэу шъуфаемэ зэрэхэхьащт ссылкэр афежъугъэхьмэ, ежь-ежьырэу аш1ыщт.
Шъо шъуикласс зэхэшъумыщагъэмэ к1элэеджак1ом гъэцэк1эныр зэригъэцэк1агъэр шъууплъэк1ужьын шъулъэк1ыщтэп.
К1элэеджак1ом 1офш1эныр зэригъэцак1эрэм улъыплъэ пш1оигъомэ сайтым зыщыуушэтын (зыкъыщыбгъэнэфэн зарегистрироваться) ык1и уикласс зэхэпщэн фае (еплъ едзыгъоу сыдэущтэу…) зыфи1орэм.
Ублэп1э уровеныр
Адыгэ Мэкъэпчъ Чэф
Мы 1офш1энхэр зэк1эри АРИГИ-м ибзэш1эныгъэ икъутамэ ипащэу Анцокъо Сурэт Хьазрэт ыпхъум тхылъэу "Адыгэ Мэкъэпчъ Чэф" зэфи1оу къыдигъэк1ыгъэм къытехыгъ. .
Гущы1эхэр нахь псынк1эу зэрагъэш1эным пае хьарыф пэпчъ видео мыинхэр ык1и 1офш1эн купхэр мыщ къыщытыгъэх. К1элэегъаджэхэу апшъэрэ классхэм ащылажьэхэрэм, анэ-атэхэм ясабийхэм хьарыфхэр арагъэш1эным пае мы 1офш1энхэр къафэфедэщтых
Еплъ ет1ани Youtube канал Адыгэ Мэкъэпъ Чэф
Сыбзэ-Сидунай
Мы гъэц1эк1энхэр Анцокъо Сурэт къыдигъэк1ыгъэ тхылъхэу «Сыбзэ-Сидунай» зэфи1орэм къыхэхыгъэх. Тхылъ пэпчъ сабыйр гущы1эмэ нэ1уасэ афеш1ы, гущы1эухыгъэхэр зэхигъэуцонэу егъасэх.
Темэ пэпчъ ехьыл1агъэу джэгук1ибл-пш1ы фэдиз зэхэдгъэуцуагъ гущы1эхэр зэрагъэш1эным ык1и гущы1эным пае. Мы гъэц1эк1энхэр к1элэц1ык1у 1ыгъып1эхэм ащылажьэрэ к1элэп1ухэм, анэ-атэхэм, адыгабзэр сабыймэ язгъаш1эхэрэм апае гъэхьазырыгъэх. Тхылъэу «Сыбзэ-Сидунай» техыгъэу гъэцэк1эн 128 гъэхьазырыгъэу мы едзыгъом ижъугъотэщт.
КIымаф/ИлъэсыкIэ
КIымаф (Къуекъо Налбый)
.Сэ кIымафэр къызытфэсрэм,
Сыхэлъадэ осэу къесрэм,
СыкIэдэIу, зэхэсэхы:
Жъогъо нэфхэр къетэкъохых,
Шъабэу, Iасэу мэжъыутэхых,
ХьампIырашъоу мэлъэтэхых.
Синыбджэгъухэр, шъукъыдэкI,
Ос утысэм шъукъыдекIокI.
КъешъущэкI, къешъущэкI гъэбэжъу осыр,
Шъуижэ цIыкIукIэ, шъузэгосэу.
Осыр къесы (Дэрбэ Тимур)
Осыр къесы
Осыр къесы фыжьэу, дахэу,
Къыгъэнэфэу тэ тимафэ.
Тыдэк1уаешь 1уашъхьэм лъагэу,
Тыпэгъок1ы тик1ымафэ.
Къесы (Мырзэ Дзэпщ)
Осыр къесы, зэрелъасэ,
Шъэбэ-шъабэу зэтешасэ.
Чъыг къутами,
Тиурами, тиунашъхьи ос къытесэ.
Тхъагъо кIымафэр (Нэхэе Руслан)
ШIагъо кIымафэр,
Тфикъурэп мафэр.
Урихьыжьэнэу
Лъэрычъи скIэлъ,
Укъыздэчъэнэу
Къытехь тимыл.
УкъыскIэхьащтэп,
Ущымыгугъ.
Сэ сыкъэуцущтэп,
О сыд уилIыгъ.
Пчыхьашъхьэ къэсы
Мылым сытет.
Осыри къесы.
Хэт къыздэчъэщт?
Осы (Мырзэ Дзэпщ)
Чъы1эм епсыхьэ,
Тыгъэм хэтк1ухьэ,
Жьыбгъэм зэрехьэ,
Къушъхьэр къек1ухьэ.
Зылъы1эсырэр
Фыжьэу ефапэ.
Зытешасэрэр
Ащ егъэфабэ.
Ренэу щэджэгух,
Ренэу рэджэгух.
Къа1олъ, ар сыда?
Сыдым ар фэда?
КIымаф (Къуекъо Налбый)
Губгъохэр нэк1ых,
Мэзыр пхъэхыгъ.
Тыгъэри лъхъанчэу
Къек1отэхыгъ.
Огур къэучъы1ы
Чъы1амэр къэу,
Жьыбгъэр к1эй ныбэм
Къыдэлъэтыгъ.
Зэпэнэфыжьхэу,
Осыцэ фыжьхэм
Хъэренэ гъогухэр
Жьыбгъэм хаш1ык1ы.
Дахэу зыращэу,
Куамэр ащэеу,
Чъыгмэ джэдыгур
Осым хахъык1ы.
КIымаф (Кубэ Щабан)
Хьэк1этепсыхэу к1ымафэр
Бжыхьэ мэзищым къытепсыхагъ:
— Икъун, хьак1э, узэрисыгъэр,
Илъэс чэзыур къысфынэсыгъ.
Уижьыбгъэ стыры ыгъэгъугъэм
Бзыуцыф фыжьыр тесэгъэпхъэжь.
Гъэтхэ къэгъагъэр гум къыгьэк1эу
К1ымафэ чъыгхэр сэгъэфэпэжь.
Гъуч1ы лъэрычъэми фезэжьыгъэр
Мылы шъхьэ пц1анэм щэрэхъуш1эжь.
Чынэ пэфым ышъхьэ къыгъашъоу
Мылы гъобзаем щэрэбыужь.
Осыр къесы (Абрэдж Сафият)
«Сыдэу тхъагъуа! Осыр къесы.
Iэгу цIыкIухэмкIэ сынэсы.
Зы осыцэр сIэгу сэ ис,
ЧыIу цIыкIум ар фэдиз.
Ори къеплъба, ТIахьир цIыкIу! —
Маджэ щхызэ Дэнэф цIыкIу.
ТIури еплъы… — Сыд къэхъугъэр?
Осы фыжьыр тыдэ хъугъа?
Мы тлъэгъугъэр сыдэу щыт?
Джы псы ткIопсыр Iэгум ит.
Сыда пIощтыр? — «Хъугъэр хъугъэ.
ПIэгу исыгъэ осыр ткIугъэ».
«Осыр фабэм псы ткIопс хъугъэ,
Осыр ткIугъэп, осыр жъугъэ!»
Сыдигъу? (Жэнэ Къырымыз)
Шъэбэ-шъабэу осыр къепхъы,
Ошъуапщэмэ зызэ1атхъы,
Фыртынэми жьыр зэрефэ,
Чъы1эр нэзым къыдэфэфы,
Губгъом хъотыр щызэрехьэ,
Тыгъэр лъагэу дэкӀоежьы,
Умлъэгъужьэу пщэм къохьажьы.
Бзыу ц1ык1ухэр зэлъэп1ык1э,
К1элэц1ык1ухэр унэм къеплъых.
Ос Iуашъхь (Къуекъо Налбый)
Къесы, къесы,
Осыр татэ детэкъу.
Къесымэ, дитэкъузэ,
Ос 1ошъхьэ псау регъэкъу...
Инышхо зэхъум:
-Икъущт!- татэ ы1уагъ.
Осыри зэтеуцуагъ.
Ос 1уашъхьэр
Хьазырэу фэдиз унашъхьэм.
Зыкъетэгъэц1элъэхы,
1ажэхэмк1э тыкъэзэдечъэхы.
Тыкъефэхы, тыдэк1оежьы,
Джэгуныр етэгъэжьэжьы.
Сыдэу дэгъуа къызэресыгъэр,
Тати 1уашъхьэр зэригъэшэсыгъэр,
Осыри игъом зэригъэуцугъэр!
Осыр къесы (МэщбэшIэ Исхьак)
Осыр къесы,
Iасэу мэтIысы.
Джэнэ фыжьыр
ЧIым къыщелъэ,
Псыхъо ныджыр
Гъунджэм еплъэ.
Осыр къесы,
Iасэу мэтIысы.
Ос гъощагъэр
Ом щэхьарзэ,
Пшъыгъэ, пагъэ,
ЧIым щэIасэ.
Осыр къесы,
Iасэу мэтIысы.
Шъэбэ-шъабэу
Чъыгы шъхьапэм
Бзыуцыф Iапэу
ЖэхэIабэ.
Осыр къесы,
Iасэу мэтIысы.
СIупшIэ пакIэ
КъыжэхапкIэ,
ЧъыIэ-чъыIэу
Къысэбэу.
Осыр къесы,
Iасэу мэтIысы.
Осыц (Къуекъо Налбый)
Ошъогум щэбыбы, щесы
Осыцэр, шъабэу мэсысы.
Къат ш1унк1мэ апхырэсык1ы,
Жьы 1элхэр къызэренэк1ых.
«Гъусэ къытфэхъу! - пщэс ш1унк1ымэ
Къыра1о ащ, жьы псынк1эмэ. -
Тысакъэу удгъэсысын,
Дунай хышхомэ уанэдгъэсын!»
Ау фаеп хышхом ос ш1этыр -
Хъыбыеу гъогу къиным тетыр.
Чыжьэ ымы1оу е - чъы1э,
Ц1ык1уми икъин ещы1э.
Къэбыбы занк1эу ч1ыгу фыжьым,
Къэблагъэ зэпэнэфыжьэу.
Мары - пшъыгъэу ар къэсы,
Шъабэу - шъабзэу къэт1ысы.
Зуешху губгъом щизыбзэу,
Губгъошхо мэхъу фыжьыбзэу.
Жьы пшъыгъэми зыщагъэпсэфы,
Ц1ыф гъогухэри ащ егъэнэфых.
ТикIымафэ сыдэу тхъагъо (Хьакъунэ Зарем)
К1элэцык1ухэр льэш ик1асэх
Щтыргъук1ым, къячьэ фэ1азэу,
Захегъанэ адэджэгузэ,
Къадечъыхьэ хьэзэуазэу.
Уимыт бэрэ а зы ч1ып1эм,
Ушъхьамысэу тепк1 «т1ып-т1ыпэу».
Уфэбэщт дэгьоу къэчъыхьи,
Осы 1ашкэ теш1эщт пчыхьэм,
1ажэр фай зигъэпсэфынэу,
Езэщыгъ щтыргъук1 фыртынэм.
Чъы1эм тигъэгумэк1ырэп,
Къэрэбгъэжъ джэгуным хэк1рэр,-
Осы Пшъашъэр тэуп1эп1ы.
Зэтетэлъхьэ шъхьадж и1ап1э,
Тик1ымафэ сыдэу тхъагъо,
Тыджэгузэ, тщиз тхегъахъо.
Мылы (КIубэ Щэбан)
Уеплъмэ гъундж,
Уеджэмэ дэгу.
КIалэхэр щэджэгух.
Гу зимыIэр техьэшъурэп,
ЦIэшъутабзэшъ утефэ.
Чынэ нэфыр ащ щызэрафэ.
ЛIымафи чынэр зэрефэ,
Шумафэ лъэрычъэм рэчъэ,
Бгым къечъэхри бэкIай.
Айтэч ынэгушъхьитIу мэшIэты,
Тыгъэ шэплъым ар пэшIэты
Тежэ ИлъэсыкIэм (Хьакъунэ Зарем)
Тыгъэгъазэм ыкIэм
Осым зеутхыпкIы,
МакIэп къыпышъэшърэр,
ЗэрэIушъашъэрэр
Дэгъоу зэхэтэхы,
ЧъыIамэр къыхихэу
Къыдэгъуалъхьэ щагум, —
Лъэхъу зыдэджэгун.
Сабыйхэр икIасэх.
Непэ зегъэIасэ.
Зэрихьагъ ос хъотыр
Зэдгъэфагъ тшIэщтыр, —
ТиIофшIэн тигъатхъэу
Осыр зэдэтэтхъу,
Тежэ ИлъэсыкIэм
КъэкIощт ЛIыжъ ЩтыргъукIым.
Осхэкухь ешIэщтхэр
Къэзэрэугъоих,
Осыр армэ – хъои!
Осым лъагъохэр рысэщэх (Хьакъунэ Зарем)
Осыр сэтхъу, осыр сэтхъу,
Ч1ыгур фыжьы сыкъыгъатхъэу,-
Дизы хъугъэ щагу к1оц1ым,
Тихьэ ц1ык1уи къысэнэц1ы.
Ау сэщ фэдэу ар к1оч1аш1оп,
Сш1эрэм къеплъызэ, мэгуш1о,
Зэм хэбаджэу мэхъу осым,
Зыуц1ынрэм, мэк1эзэзы.
1офыр непэ сихъой хъугъэ,
Хьэ унэм мэкъур ч1из сш1ыгъэ
Фэбэ-фабэу ар ч1эсынэу,
Сыфаеп чъы1эр хэхьэнэу.
Сэры осыр льэш зик1асэр,
Къесыгъэп блэк1ыгъэ мазэм,
1офэу сш1эрэм семызэщэу,
Осым лъагъохэр рысэщэх.
Джыдэдэм лъэшэу сэтхъэжьы (Хьакъунэ Зарем)
Сэчъэ псынк1эу 1ажэм сисэу,
Осым зыпхырысымгъэзэу,-
1эжэ льакъохэр мэцӀанлъэх,
Сянэ-сятэхэр къысэплъых.
Слъэкъуит1у лъагэу дэсэхьые,
Сыкъечъэк1ы «охьэхьаеу»,
Сыда сэ1о сызщыщтэщтыр,
Осым 1эжач1эр хэнэщтэп.
Зэ сыкъизми, згъэш1эгъощтэп,-
Осым сыда къысиш1эщтыр! -
Зысыутхыпк1мэ, спэтэкъужьы,
Джыдэдэм лъэшэу сэтхъэжьы.
Хъот-борэн (МэщбэшIэ Исхьак)
Жьыбгъэр бгъэкIэ къысао,
Мэбанэ.
ЩтыргъукI фыжьыр къысхао,
Ар панэ.
Дунай шхъуантIэр шы сэкушъ,
РепхъэкIы.
ПхъэнкIыпхъэнчъэу къысэкIушъ,
СепхъэнкIы.
Хъот-борэным ос чIылъэр
Зэредзэ,
Пчыпэ мыдзэу жьы чъыIэр
Къысхесэ.
Ар кIымафэм инэшан (Хьакъунэ Зарем)
Осыр ч1ыгум къытешъашъэ,
Ар к1ымафэм инэшан,
Хьаку маш1ор мэ1ушъашъэ,
ЗиӀэш1агъэр ар синан.
Унэ фабэр зэрэгохьыр,
Чъы1э хъунэу a1o мык1,
Неущ пае пхъэ къисэхьэ,
Къыгъэщтынэу кыч1эк1ын.
-Къа1о сш1энэу джы къэнагъэр? -
Синанэ сыдэгущы1.
Згъэцэк1агъэ къыси1уагъэр,
Градус щэк1ыр чъы1эу щы1.
Осыр ч1ыгум къытешашъэ,
Ар к1ымафэм инэшан,
Хьаку маш1ор мэ1ушъашъэ,
Тыкъащтэрэп, арба, нан?
Ёлкэ цIыкIу (Жэнэ Къырымыз)
Елкэ ц1ык1ур пчэгум итэу
Орэд чэфым зедгъэ1этэу
Зэдедгъаштэу тэ тэджэгу,
Тэ тытео лъэшэу 1эгу.
Жъогъо плъыжьыр ёлкэм тесэу
Мысысыхэу дахэу къепсы,
Дышъэпсыри къырек1уты,
Зэрэунэу къегъэш1эты.
Елкэ тамэм сурэтишъэ
Хъирахъишъэу щэ1ушъашъэ.
Тыкъу-рикъоу тес атакъэ,
Егъэжъынчы ащ ымакъэ.
Къогъупэхэм къакъок1ыгъэу
Псэушъхьабэ щыолъэгъу.
Жэк1э к1ыхьэу пчэныр къашъо,
Мышъэжъыри мэушъуашъо,
Бэджэжьыери къэк1уашъэ,
Зыук1эрэм е1ушъашъэ,
Тхьак1умк1ыхьэм зыкъеплъыхьэ,
Пк1этэ-лъатэу зырегъэхьы,
Тыгъужъ нэплъыр къыкъолъэты,
Бырысырыр ащ къе1эты ...
И1алъмэкъи зэпэдээк1эу
Ёлкэ ч1эгъым л1ыжъ къыч1эк1ы,
1эш1у-1уш1ухэр зэрфэ1этышъ
Шъауи пшъашъи пстэуми ятэ.
Елкэ ц1ык1ур пчэгум итэу.
Орэд чэфым зедгъэ1этэу
Тэ тытео бэрэ 1эгу,
Зэдедгъаштэу тэ тэджэгу.
Осы ЛIыжъ (Цуекъо Джэхьфар)
Зэныбджэгъухэм тызэхэтэу,
Темызэщэу 1офыр тэш1э:
Пэк1э к1ырыр къек1оу тетэу,
Осы Л1ыжъыр дахэу тэш1ы.
Ау пчэдыжьым тэ тлъэгъугъэр
Тхьамык1агъошъ – тыгум хэк1ы:
Осы Л1ыжъыр зэ1утыгъэр
Псыр щыуалъэу зэк1э нэк1ы.
Осы Л1ыжъыр мыгъолъыжьэу
Къэк1ухьакIо к1огъэн фае,
Тыздэщы1эр къымгъотыжьэу,
Гъощэгъэнк1э тенэгуе.
Ныбджэгъу пстэури тышъущыгугъэу,
Непэ макъэ шъотэгъэ1у:
Осы Л1ыжъыр зэрэшъулъэгъоу
Къэшъущэжьынэу тышъолъэ1у.
ИлъэсыкIэм иорэд (Дэрбэ Тимур)
ИлъэсыкIэр дэхэ дэдэу
ЛIыжъ жэкIэфым къытфихьыгъ.
Огур нэфэу, чIыгъур фыжьэу
ЛIыжъ жэкIэфэм зэблихъугъ.
ОрэдыкIэм гур къыIэтэу
ИлъэсыкIэр ерэдэIу.
Ини цIыкIуи тызэхэтэу
А орэдыр тэ къэтэIу.
Сыдэу тхъагъуа, сыдэу дэгъуа
Осым ухэтыныр!
ИлъэсыкIэм игъогу шIагъо
Псаоу утехьаныр!
Ёлкэ чъыгыр (Анцокъо Сурэт)
Ёлкэ чъыгэу чъыг шхъуантIэм –
Пэнэ папцIэр пыIэкIагъ.
Къыщыдгъоти мэз натIэм,
Ар тадэжь тэ къыздэтщагъ.
«ХъяркIэ! ХъяркIэ!» – ареIожьы
ТхьакIумкIыхьэм,
бэджэ тхъоплъым,
Чъыгэежъэу лъэшэу пагэм,
Огу фыжьэу лъагэу-лъагэм.
ЛIыжъ ЩтыргъукIри тауж къехьэ,
ШIухьафтынхэр ащ къытфехьых.
Ёлкэр дахэу дгъэкIэракIи,
Унэ пчэгур фыхэтхыгъ.
Зэрэхьаблэу тэ тихьакIэ.
Зэрэчылэу къытфэкIуагъ.
ШIухьафтынкIэ тагъэшIуагъ.
Орэд чэфи тэ къэтIуагъ.
Мафэм фэдэу, нэфэу чэщыр
Ёлкэм дэжь тыкъыщышъуагъ.
ЛIыжъ ЩтыргъукIми,
тымгъэзэщэу,
Тэ къэшъуакIэ едгъэшIагъ.
Сыгу рехьы илъэсыкIэр (Хьакъунэ Зарем)
ЛIыжъ ЩтыргъукIым IэпэIасэу,
Къытхыхьагъ шъхьангъупчъэр Iазэу,
Сэ ащ фэдэу зысэгъасэ,
Ау зы хэлъ сфэмгъэтэрэзэу,-
ЩтыргъукI тхыпхъэхэр чъыIабзэх.
АримгъашIэу, шъэфы хабзэу,
ИI зыгорэ а ЩтыргъукIым,
СеупчIыщт сызэрэIукIэу.
Тыдэ кIуагъэу ар шъулъэгъугъэ?
КъысэшъуIуагъэмэ дэгъугъэ.
Тыдэ хъугъэ ЛIыжъ ЩтыргъукIыр,
КIожьыгъапа къысIумыкIэу?
Шъыпкъэ, ащ сыщыгъупшагъэп,-
Къысфихьыгъ шIухьафтын пчъагъэ,
Ау сыфай ежь сыIуплъэнэу,
Ащ иунэ къэсплъыхьанэу.
ШъошIа ащ зыдигъэзагъэр?
КъысашъуIу, сыгур шъо жъугъэзагъэ.
Сыгу рехьы ИлъэсыкIэр,
Иджэуап сыфай сиупчIэ.
Елкэм дэжь (Бэгъ Нурбый)
Елкэ чъыгыр
Мэзы чыжьэм къыращыгъ
Шхъуант1эу, дахэу,
Бэу зэк1ужьэу афэпагъ
Непэ пстэуми
Тимэфэк1, тимэфэк1,
Илъэсык1эм тыпэгъок1,
Тыпэгъок1.
Жъогъо ш1этыр
Елкэ шъхьапэм къыщыблагъ
К1элэц1ык1ухэр
Елкэ чъыгым шъукъеблагъ.
Елкэ пашъхьэм
Л1ыжъ жэк1эфыр, гуш1оу щыт.
Ты орэдыр
Ащ къытфат1оу тыкъэшъощт.
Непэ пстэуми
Тимэфэк1, тимэфэк1,
Илъэсык1эм тыпэгъок1,
Тыпэгъок1.
Ёлк (Жэнэ Къырымыз)
Тиелкэ непэ зэлъыдгъэIагъэ,
Тызэлъегугъузэ дгъэкIэрэкIагъэ.
Жъогъо плъыжьыбзэр ышыгу шъхьарыс,
Джэголъэ дахэхэр къызэдыхэпс.
КIалэмэ елкэр чэфэу къакIухьэ,
«Псэушъхьэ» пчъагъэ пчэгум къытехьэ.
Пчэн жэкIэ кIыхьэри дахэу мэуджы.
Мышъэ пырацэри джы къыкъокIошъы,
Бэджэжъые тхъоплъри мары къыкъокI,
ТхьакIумкIыхьэ фыжьыри ащ къыпэгъокI.
ИлъэсыкIэр къытфэсыгъ (Мырзэ Дзэпщ)
Ёлкэ шхъуант1эр пчэгум ит.
Къутэмишъэ ёлкэм пыт.
Ышыгу жъуагъор къыщэш1эт,
Идэхагъэ гур къе1эт.
Ёлкэм джэгуалъэр пизыбз.
1анэм гъомлапхъэр тизыбз.
Щагум осыр къыщесыгъ,
Илъэсык1эр къытфэсыгъ.
ИлъэсыкIэр къерэхь (Къуекъо Налбый)
Мамыр нэгук1э къэнэфэу,
Илъэсык1эр къерэхь.
Ц1ык1уи ини дэчэфэу,
Насып дахэ къышъуфехь!
Ч1ыгу къашхъом,
Огу нашъхом
Джэгу щытэш1ыгъ- къытехь!
ИлъэсыкIэм тыпэгъокIы (Лъэпшъыкъо Фатим)
ИлъэсыкI, илъэсыкI,
Илъэс псэум тыожагъ.
Остыгъаем кIелъэсыкI,
Дгъэдэхэнэу къытэжагъ.
Осы ЛIыжъыр къытфэкIощт,
Усэ цIык1ухэр къыфэтIощт.
ШIухьафтынхэр къытитыщт
Тэ тычэфэу тыкъэшъощт.
Псэушъхьэхэр
(Ублэп1э/гурыт уровеныр)
Гущы1э-сурэт:
псэушъхьэ 1элхэр.
Мы гъэцэк1эным псэушъхьэ 1элмэ ац1эхэмрэ сурэтхэмрэ зэпэбгъэуцущтых.
Гущы1эхэр мышкэмк1э оубытышъ сурэтым еощал1э. тэрэзы хъумэ экраным тек1ыщт, мытэрэзыр плъыжьык1э къыхигъэщыщт.
Хэукъоныгъэр бгъэтэрэзыжьыным пае сурэтымрэ гущы1эу «тэрэзэп» зыфи1орэмрэ зыщызэнэсырэм дэжь мышкэмк1э узте1унк1эк1э мытэрэзыр зэбгырык1ыщт.
Къаш1э ык1и къэтх
псэушъхьэм ыц1э.
К1эк1эу къэтхыхьэгъэ псэушъхьэм ыц1э къаш1энышъ ищык1эгъэ хьарыфхэр къыхахызэ къатхын фае.
Хьарыфыр тэрэзэу къыхамыхыгъэ хъумэ, джабгъумк1э щыт къэгъагъэм ытхьапэхэр пызыщт.
Мыщ дэеу хэлъыр – тамыгъэ пчъагъэу зэхэт хьарыфыр тамыгъэ зырызэу къызэрэхэпхын фаер ары. Гущы1эм пае, хьарыфэу «хъу» тамыгъэ зырызэу къыхэпхын фае х,ъ,у.
Псэушъхьэмэ яхьыл1эгъэ
пхъанэхэр
Упч1эр къытыридзэным пае пчъагъэхэр зэрытхэгъэ пхъанэм уте1унк1э, упч1эм иджэуап отхы.
Гущы1эр-сурэтыр:
псэушъхьэ щырымрэ янэрэ.
Мы 1офш1энхэри ыпэк1э къэт1уагъэмэ афэд. Ау мыхэр т1урыт1оу зэбгъэгъусэщтых янэрэ ищыррэ Гущы1эм пае, чэмым исурэт ищыр зыщыщыр зыщытхыгъэм «шк1э» зыфи1орэ гущы1эм дэжь мышкэмк1э уубытынышъ епщэл1эн фае.
Щагу псэушъхьэхэмрэ
псэушъхьэ 1элхэмрэ.
Экраным къытыридзэрэ гущы1эхэр купит1оу бгощыщт: щагу псэушъхьэхэмрэ ык1и псэушъхьэ 1элхэмрэ.
Мышкэмк1э гущы1эр оубытышъ, зыдэщы1эн фае купым еодзэ.
Зэк1э зыпш1ыхэрэм, джабгъумк1э щыт хъурэе шхъуант1эм узте1унк1эк1э мытэрэзхэр плъыжьэу къэнэфыщтых.
Гъатхэ/Мартым я 8-рэ мафэр
Гъатхэу сигушIуагъу (Бэрэтэрэ Хьамид)
Чъыгы шъхьапэр фыжьэу, фыжьэу,
Осыф 1атэу хатэм дэлъ.
Губгъуи мэзи къэущыжьэу,
Уцы шхъуант1эм зыкъе1эт.
Дэнэ бгъэгоу огу къабзэм
Пц1эшхъожъыер щэбзэрабз.
Сэдэу, сэдэу, о сигъатх,
Угуш1уагъу о, угугъатхъ!
Гъэтхэ нашхъор (Жэнэ Къырымыз)
Гъэтхэ нашхъом зигъэхъупхъэу
Ч1ым къыхещы уцы къашхъор,
Бзыу бынхэр зэлъежъыу,
Псыхъо нашхъор къегъэжъыу.
Гъэтхэ нашхъор зэрэкъуаджэу
Зи къэмынэу къызэлъяджэ:
«Жъы1оу пстэуми шъук1этаджэх,
Шъупсэу, шъулажь, дэгъоу шъуеджэх!»
Къымыгъанэу зымэз къуапи
Гъэтхэ нашхъом зэлъефапэ,
Сады минхэр къегъэт1эмы,
Икъэгъагъэхэр-1эрамы!
Мэзым бэмэ зырагъахьы,
Ягуш1уагъоу ар къаплъыхьэ.
Ц1ык1уи ини зы1эпещэ,
Аш1огохьэу ижь зы1уащэ.
Гъатхэм илъэмакъ (Цуекъо Джэхьфар)
Чэщым ик1эк1о ч1эгъы
Къуаджэр рэхьатэу щэчъые,
Бзэумэ яорэды макъи
Къэмы1оу ари зэпэу.
Ауми шъхьангъупчъэ лъапсэм
Псы гъуатк1ор муары щытео.
Гъэтхэ лъэмакъэр к1ымафэм,
Да1олъ джары къыхэ1ук1ы.
Апэрэ къэгъагъ (Жэнэ Къырымыз)
Мэзы чIэгъым пшъэшъэжъыем
Уц къэгъагъэ чIигъотагъ,
А къэгъагъэр чъыгэежъым
ЫчIэгъ шъыпкъэ къычIэкIагъ.
Уц къэгъагъэр дэхэ дэдэшъ,
Пшъэшъэжъыем егъэшIагъу.
ИщыпакIоу ар къэкIуагъэшъ,
А къэгъагъэр игушIуагъу.
Ыпкъы псыгъо фэсакъыпэу
Псау-таоу ядэжь къехьы,
Гъатхэм ымэ ащ къыпыоу
Ытхьапэхэр шъабэу гуахьы.
Пшъэшъэжъыем зэрэшIошIэу
А къэгъагъэм ымэ IэшIоу
Гохьы дэдэу щымытыми,
Ищытхъу aIo иныхэми:
– Зэрэдахэр! Зэрэдэгъур!
Гум къегъэкIы гъэтхэ шIагъор!
...Пшъэшъэжъыем уц къэгъагъэр
Апэу мэзым хигъотагъ...
Гъатхэ (Кубэ Щабан)
Чъы1э уаем езэщыгьэм
Хьак1эу сэ ащ сыфэкӀуагъ.
К1эхъопсыгъэр хъуак1о к1оным
Губгъом джэгоу ихьажьыгъ.
Пчэндэхъу ц1ык1ур апэдэдэу
Орэд къы1оу къэсыжьыгъ.
Шъынэ ц1ык1ухэр зэдэджэгухэу
Яхэгъуашъхьэ 1ууцожьыгъ.
Гъэтхэ хатэр згъэкъэгъагъэу,
Згъэк1эра1эу зэ1усхыгъ.
Пшъэшъэ дахэр къэгъагъ папк1эу
Зыш1ош1ыжьэу дэуцуагъ.
Лэгъунэрысым есэжьыгъэр
Нысэ ищк1э къыращыгъ.
Нысэ бгъусэу бгъодэсыгъэр
Ышъхьэ фитэу ар хъужьыгъ.
Гъэтхэ орэд (Къуекъо Налбый)
Тиурамы гъэтхэ тыгъэр къытехьагъ,
Фыжьэу, плъыжьэу тичъыгхатэ къыдэплъагъ,
Губгъом ихьи, шэплъэу, гъожьэу къэнэфыгъ,
Чылэм дэк1и, мэзыр ащ къыгъэчэфыгъ.
Гъатхэр, гъатхэр, сыдэу чIыгур бгъэ¬дэхагъ,
ШхъуантIэу-шхъуантIэу мэзы кIырыр къэпфэпагъ.
Псыхъо нашхъоу къэущыгъэр къэбзэ-лъабз,
Ошъогу лъагэу жъыутэхрэм фэдэ¬къабз.
Гъатхэ (Къуекъо Налбый)
Къытет1ысхьи куамэм,
Ыгъэсыси псынк1эу тамэр,
Орэд чэфыр къыхидзагъ.
Мары чъыгри къэтхыуагъ:
Гулъыр къедзы, къызэ1уехы,
А къэбарыр къызэхихи,
Тадэжь гъатхэр къэк1ожьыгъ,
Тыгъэ фабэр къыхьыжьыгъ
Къэсыгъ гъатхэр (ШэкIо Абрек)
Чъы1э уаем езэщыгьэм
Хьак1эу сэ ащ сыфэкӀуагъ.
К1эхъопсыгъэр хъуак1о к1оным
Губгъом джэгоу ихьажьыгъ.
Пчэндэхъу ц1ык1ур апэдэдэу
Орэд къы1оу къэсыжьыгъ.
Шъынэ ц1ык1ухэр зэдэджэгухэу
Яхэгъуашъхьэ 1ууцожьыгъ.
Гъэтхэ хатэр згъэкъэгъагъэу,
Згъэк1эра1эу зэ1усхыгъ.
Пшъэшъэ дахэр къэгъагъ папк1эу
Зыш1ош1ыжьэу дэуцуагъ.
Лэгъунэрысым есэжьыгъэр
Нысэ ищк1э къыращыгъ.
Нысэ бгъусэу бгъодэсыгъэр
Ышъхьэ фитэу ар хъужьыгъ.
Унэм гъатхэр къыпфисщэн! (Мэщбэш1э Исхьак)
Бгышъхьэм осыр зэ къытесэ,
Тыгъэр къепсмэ, мэкIодыжьы.
Жьыбгъэ плъырыр зэ къыфэзэ,
Уцы шхъуантIэр тырелыбжьы.
Осы чъыIэр зипый тыгъэр
Къомыгъахьи, сыд пфэсшIэн?
Щемыгъапщи сыбгъэгу жьыбгъэр,
Унэм гъатхэр къыпфисщэн!
Гъэтхапэр тет тихэгъуашъхьэ (Хьакъунэ Зарем)
Дунаир къегъэфэбэжьы,
Бзыу цык1ухэр къегъэбыбыжьых,
Гъэтхапэу гъогу къытехьагъэм.
Уц къашхъоу ч1ыгум тепхъагъэр
Чыенбэущы, чьыг тхьапэр
Тыгъэ нэбзыим лъэ1абэ,
Огум шъхъонт1амэр тырехы,
Сэлам фабэр ч1ым къырехы.
Джары иш1ык1эр гъэтхапэм,
Гъаш1эм итхылъ мэгу1апэ,
Шъабэу ч1ышъхьашъом щэк1уашъэ,
Гъэтхапэр тет тихэгъуашъхьэ.
Матхъэ тэмэ! (Хьакъунэ Зарем)
Eжьагъ мазэр,-
Дахэу мэзыр
Къызэхэк1ы,
Гъатхэм къэпк1ы
Ынэ шхъуант1э,
Ау зе1уант1э
Пшъэшъэ напш1эу.
И1оф еш1э
Арэу щытми,
Матхъэ тэмэ!
Джар и1офэу
Гъэтхэ нэфыр
Ащ къыраты,
Ч1ым иматэ
Ит къэгъагъым
Къыхэхъуагъэу
Нэф тыкъек1ы,
Нэм къык1апк1эх,-
Дэхэфэш1хэу
1э къытфаш1ы.
Март (Жэнэ Къырымыз)
Гъэтхэпэ мазэшъ, чэфыгъу,
Гъэтхамэ къэугъэшъ, гушIуагъу.
Ос фыжьым щагур ебгынэ,
Губгъори мары къэпцIанэ.
Псыхъом телъ мылыр къэчагъ,
Ощхыци къыхидзы фежьагъ.
Огури нахь къызэIехы.
ПсыткIопсыр мылмэ къапэзы,
Мэзыми джы осыр зытыредзы.
Май (Пэрэныкъо Мурат)
Гъатхэм идэхэгъум,
Ч1ыгум ик1элэгъум
Къэгъагъыр къытфехьышъ
Маир къытфыкъок1ы.
Зэк1э мы дунаир
Тыгъэм къегъэш1эты,
Зэк1э ч1ыгу хъураер
Маим зэлъе1эты,
Тыди тихэгъэгу
Гуш1уагъор щэзек1о,
Мэфэк1ым ипчэгу
Щэчэфы лэжьак1ор.
Бзыур къэк1ожьыгъэшъ
Мэзышъхьэр къегъаджэ,
Чылэр къэк1эжьыгъэшъ
Гъэбэжъур къытэджэ.
ЖъоныгъокӀэ маз (Кубэ Щэбан)
Жъоныгъок1э маз,
Ощхыри бзыбзыбз
Хатэм зыфэгъаз.
Чышъхьэ-мышъхьэм пиз.
Мо зэ губгъом иплъ,
Гъэбэжъумэр из.
Мэзым ори хаплъ—
Къолэбзыур хиз.
Ащ зэдырагъаштэу
Орэд къызэда1о.
А1ухэр гъэзагъэу
Зэ1урэр ядэ1у.
1омакъэу зек1ори
Ар зыщыщыр ары:
Нысэмэ якъищык1,
Шыгъачъэмэ яш1ык1.
Пшъашъэм ик1эрак1э
Ащ зыфегъэпсыгъо.
Зигъо шъаом зэк1э
Ащ зыщагъэлъагъо.
Пчэндэхъу (Жэнэ Къырымыз)
Хэгъэгу чыжьэр къебгынэжьы,
Талъэныкъуи къегъэзэжбы.
Гъатхэр к1ыгъоу къызыдещэ,
Иорэди к1ырегъэщы,
Иунагъэр къегъотыжьы,
Хэгуш1укэу епсыхэжьы.
Ипсэуп1э дэмышъхьахэу,
Къэбзэ-лъабзэу къызэ1ехы.
Бзыубэмэ запеш1ыжьы,
Зэхихыгъэр ке1отэжьы.
Чъыги сади афэплъыры,
Пк1эшъэхъухэр зэлъедыры,
Цыфым фэдэу хэшъуик1ы
Псыхъом дахэу зыщегъэпк1ы.
Исабыйхэр къегъэгъунэ,
Къэрэгъулэу Іус иунэ,
Бгъэжъыр къилъмэ зегъэчъэхъу,
Мышъхьахыжьрэр пчэндэхъу.
Гъатхэр сипынджыр къытеуагъ (МэщбэшIэ Исхьак)
Чъыг къутамэр мэкIэ-макIэу
Сипынджыры къытеуагъ:
«Мы тичIылъэ IэпкIэ-лъапкIэу
Сыдэу даха!..» – къысиIуагъ.
ЧIыгури огури орэд шъабэшъ,
Шъэф хэмылъэу хэткIи нафэ.
Гъэтхэ мафэр непэ фабэшъ,
Лэжьыгъацэр жъуагъэм хафэ.
Хьафэп, чIыфэп ощхыбыбыр,
Къещхы – мэщхы, мэщхы – къещхы.
Ощхы ужым чъыг пшъэфыбэр
Орэд фыжькIэ чIым къытещы.
Зэщ хэмылъэу къужъIэрысэр
Чэрэз чъыгмэ афеплъэкIы.
ТекIы, IокIы пщэф шъхьэрысыр,
Къушъхьэм текIы, къызэплъэкIы.
СфэлъэкIыщтмэ, зы нэплъэгъукIэ
Дунай нэфыр къэсплъыхьащт,
Ащ сыблэплъмэ – сызыплъэхъукIэ! –
ГъучIы лъахъэр къыстрилъхьащт.
Сыдэу непэ гур сфэпсынкIа?
ШIугъэу щыIэр гъатхэм ыбз.
Тыгъэпс фабэр ом къепсыкIы,
Сипчэдыжьи бгъэм дизыбз.
Къашхъо, нашхъо, шхъонтlэ закI (Къуекъо Налбый)
Гъатхэм ыц1эр – пц1ашхъо.
Уцыр къашхъо,
Огур нашхъо,
Шъофы шхъуант1эр
Нэфынабз.
Мэзым ыбзэ къыт1этагъ,
Псыхъом чэфэу зипхъотагъ.
Сыд къэсыгъэр? -
Гъатхэ.
Зэмышъогъоу матхэ.
Сыд къыхьыгъэр?-
Фабэ.
Орк1и сэрк1и гуапэ.
Мартым я 8-рэ мафэр (Пэрэныкъо Мурат)
Мартым я енэрэ мафэр
ЦIыфлъэпкъым егъэмэфэкIы,
ЩыIакIэм исыхьат мафэ
Бзылъфыгъэм къегъэкIэракIэ.
Тшыпхъумэ аIэпэ фабэ
Гъэбэжъур чIылъэм щегъэкIы,
Тянэмэ аIупэ шъабэ
ГъэшIэнми тэ къетэхьакIы.
Бзылъфыгъэр – дунэе гъэдах (Хьакъунэ Зарем)
Бзылъфыгъэ мэфэк1ыр
Къыдэк1о гъэтхапэм.
Къэгъагъэхэр къыфэк1ых
Дунэе гъэдахэм!
Ш1у дэдэ зылъэгъурэм,
Шъхьэгъусэу дэбакъо.
Лъэкъуац1эр зэблихъуми,
Ар л1экъо гъэбагъу.
1офшI1ныр игугъоу
Нэфшъагъом къэтэджы,
Мэпсэу джащ тетэу
Ш1улъэгъур 1эдэжьэу.
Бзылъфыгъэ 1апшъэм
Бэдэдэ ещэчы.
Адыгэ пшъашъэр
Фэд мэла1ичым!
Шхыныр
(Ублэп1э/гурыт уровеныр)
Сыда мы гъомлапхъэм
ыц1эр?
Гъомлэпхъэ заулэ сурэтым ит гъэнэфап1эхэр я1эхэу.
Гъэнэфап1эм узте1унк1эк1э джэуапэу къытыридзэрэмэ тэрэзыр къахэпхыщт.
1офш1эныр зыбгъэцэк1ахэк1э джабгъумк1э щы1э хъурэе шхъунт1эм уте1унк1э.
Джэуап мытэрэзхэр плъыжьык1э къыхегъэщых.
Пхъэшъхьэ-мышъхьэхэмрэ матк1охэмрэ афэгъэхьыгъэ пхъанэ
Пчъагъэр зэрытхагъэ пхъанэм уте1унк1э. сурэтэу къытыридзэрэм ыц1э пхъанэм еотхэ.
Гущы1эр къэгъот.
Гущы1эхэр зэрыт сеткэм гъомлэпхъиблымэ ац1э къибгъотэщт. Гъомлапхъэр зэрыт сурэтыр къэплъэгъуным пае «къыозы1ожьырэ» кнопкэм уте1унк1эн фае.
Гущы1эр сеткэм къызщылъагъок1э апэрэ хьарыфыр мышкэмк1э оубытышъ аужырэхьарыфым нэс ощэ.
Гущы1эр тэрэзэу къыхэпхыгъэмэ уцышъок1э къыхигъэщыщт.
Гъэмаф
Гъэмаф (Жэнэ Къырымыз)
Гъэмэфэ ощхыр къытфещхы,
Тигубгъуи хатэми атещхэ.
К1алэмэ джы загъэпсэфы,
Япсы1уи ахэр щэчэфых.
Мэзмэ закъыщаплъыхьэ,
Фермэхэр къызэлъак1ухьэ.
Гъэмаф (Жэнэ Къырымыз)
Тыгъэр зэрилъэкIэу мэцакъэ,
Лэжьыгъэр губгъом щэбагъо.
КIалэмэ джы загъэпсэфы,
ЯпсыIуи ахэр щэчэфы.
Тыгъэ (Жэнэ Къырымыз)
Инэбзыйхэр хъырахъишъэу,
Инэбзыйхэр зэIушъашъэу
Пчэдыжь къэси къытфыкъокIы,
ТыгушIозэ тыпэгъокIы…
Мэзи, уци затырекIэ,
Къэгъагъэхэр къытфегъэкIы.
Инэбзыйхэр хъырахъишъэу
Инэбзыйхэр зэIушъашъэу,
Тыгъэм чъышхор къызэлъекIу,
Мыли, оси зэлъегъэткIу.
Типсыхъохэр къегъэжъыу,
Мы дунаир зэлъежъыу:–
Тыгъэр пстэуми тэ тфэлажьэ,
Пчэдыжь къэси ар къытаджэ
Тигъэмафэ къытэджагъ (ЛIыхъукIэ Гощнагъу)
Еджэгъу уахътэр кIэм фэкIуагъ,
Гъэпсэфыгъор, тыожагъ!
Тфыр нахьыбэу сэ седжагъ,
– Егугъу, – бэрэ къысаIуагъ.
Нэнэжъ дэжь джы сыкIощт,
Къысэжагъэшъ, згъэгушIощт,
Къуаджэм дэсых синыбджэгъухэр,
Къыспэплъагъэх тигъунэгъухэр.
– ШъуиIэгуао къэжъугъэIагъу! –
Тигъэмафэ къытэджагъ.
Сипцэкъэнтф сэгъэхьазыры,
Згъэфедэщт ар мыгъэ бэрэ.
Тигъэмафэ тигушIуагъу,
Мэзи псыхъуи тищыкIагъ.
Еджэгъу уахътэр кIэм фэкIуагъ.
Гъэпсэфыгъор, тыожагъ!
Ощхыбыб (Мырзэ Дзэпщ)
Къещх, къещх, ощхыбыб,
Чъыгоу пагъэм къытебыб!
Губгъо инхэр къэгъэшъокI,
Чъыгы тхьапэхэр къэтхьакI,
Къэгъагъ цIыкIухэр къызэIух,
Къужъы IэшIухэм къячъэбзэх.
Къещх, къещх, ощхбыб,
ЧIыгоу пагъэм къытебыб!
Нэшэбэгухэм псы къафащ,
Уцы цIыкIухэр къыхэщ,
ТикIэй псыхъо къыхэгъахъу,
ЧIылъэм сапэ темыгъахъу.
Къещх, къещх, ощхбыб,
ЧIыгоу пагъэм къытебыб!
Гъэбэжъу ощхэуи къытфещх!
Сигъэмафэ гушIоу къыспэгъокIы (Дэрбэ Тимур)
ЗыкъеIэты псыхъом зимышIэжьэу,
Нэпкъ инитIумэ азыфагу щэуалъэ
Тыгъэм инэбзыи зигъэшIожьэу,
Лъэмыджыпкъэу псышъхьэм щызэуалIэ.
Орэд макъэр къыхэIукIэу мэзым
ШхъонтIэрымэр IэшIоу къышъхьарехы,
Бэ темышIэу кIодыгъэ осэпсым
Илъэужэу чIым ынэгу къырехы…
Хэлъ гъэмафэм гушIогъуабэ (Хьакъунэ Зарем)
Сыдэу щтагъоу зиш1ра шыблэм!
Гуч1эр рехы ипэублэ.
Адк1э хъущтыр къэш1эгъуаеп,
Тидунае къыхьыщт уаер.
Пчык1эм пщэхэр зэ1иш1агъэх,
Ощхы бзыйхэм я1 1эш1агъэ, -
Агъэшъок1ыгъ тич1ышъхьашъо,
Лэжьыгъэр къэк1ыщт джы 1эш1оу.
Шыблэр ш1эхэу 1эсэжьыгъэ,
Пщэхэр унэм ихьажьыгъэх,
Лэгъупкъопсыр огум къеплъы,
Тыгъэм хьакур зэк1егъаплъэ.
Хэлъ гъэмафэм гуш1огъуабэ,
Сэ къэстхыгъ сщыхъугъэр гуапэ.
ТыкӀощт неущ мэзы благъэм,-
Къыфэсхьыщт нанэ къэгъагъэ.
Гъэмаф (ЛIыхэсэ Мухьдин)
Идышъэ ощх
ОшIэ-дэмышI.
Зы хатэм щещхы,
Адрэр – гъушъ.
Тыгъэр зыгъэпшърэр
Имэфэ гъогу,
Ичэщ мэзагъо –
НэгъэупIэпIэгъу.
Ихэтэ мэзхэр
Нэпцэ зэхакI.
Ипсыхъо кIапцIэ
Къаз зэIукIапI.
Сабый лъапцIэм
ЧIыр емызэщ.
Чъыер зимакIэр
ЛэжьэкIо чэщ.
Тигъэмаф (Бэрэтэрэ Хьамид)
Тигъэмафэ нэхъой напэу
Губгъуи, мэзи къыфэпэн,
Псыхъо ц1ык1уми 1упэ-бзапэу
Игуш1уагъо къытфи1он.
Бзыу ц1ык1ури мэбыбатэ,
К1элэц1ык1уми ягуш1уагъу,
Зэдепк1эхых нэпкъ зандэм,
Псыхъо куум зыч1агъау.
Тигъэмафэ огу лъагэм
Дышъэ нэгоу тыгъэр ит,
Тидунае тфегъэдахэ,
Тигъэфабэу къытшъхьарыт.
Гъэмэфэ пчэдыжь (Андырхъое Хъусен)
Чэщы шIункIыр мо къуаджэм
Ышъхьагъы зэрилъэкIэу шъхьарэкIы.
Жьым зэрифэрэ ошъуапщэхэр
Мэл Iэхъогъу фэдэу къыпшIошIы.
ПчэдыжьыкIэ осэпсыр мо тыгъэм
Дышъэшъо-дышъашъоу пэжъыу.
Зынэмыс чIыгур мэгуIэшъ,
Тыгъэр тепсэфэ нэшхъэй.
Чэмахъом ымакъэ зиIэтэу,
Тикъуаджэ зэфэдэу къыдедзэ,
Мо бзыу цIыкIухэр зэпаджэу,
Чъыг тхьэпэ шхъуантIэмэ ахэсых.
Семчык шъхьагъожьыр нэгуплъэу
Тыгъэм ылъэныкъокIэ зегъазэ,
Тигубгъоу лэжьыгъэкIэ фэшIыгъэм
Зэфэдэу мэкъэшхо къеIукIы.
Тыгъэм огу нэгушIом
Нахь лъагэу зыкъыщеIэт.
Мафэм щэджагъом дегъазэ,
Фабэм ыкIуачIэ къыхахъо.
Бэдзэогъу (Кубэ Щэбан)
Сибадзэ маоми, сигубгъо къиплъ,
Сигъэ лэжьыгъэмэ ори къахаплъ:
Дышъэпс коцыр езэрэгъэщы,
Ащ узыхаплъэрэм, гур къегъэущы;
Нэ1ушъхьаплъышъоу ситыгьэгъазэ,
Ошъогу тыгъэм ащ зыдегъазэ.
Мэз к1ыгъэм фэдэу зэк1э зэщиз,
Щымыщ хэмызэуи ынэ1у из.
Шъыпкъэ, ситыгъэ уестышъы, уежъэ.
Сэ сигъудыжъхэри хьэжъы цэкъак1,
Фэмыф бэк1аем жьаум ылъабжъэ
Зыч1идзэ ш1оигъоу 1аджи къахэк1.
Иягъэ емык1эу ащ к1эгуш1ужьы,
Лэжьыгъэм иш1ук1э ахэм якон
Ушъагъэ зыхъук1э щыгъупшэжьын,
Илэжьэ пстэури ы1отэжьын.
«Улажьэмэ, а1о, лыжъ пшхын,
Умылажьэмэ, лажьэ плъэгъун».
ХъяркIэ, гъэмафэр! (Кощбэе Пщымаф)
ХъяркIэ, гъэмафэр,
Гъэмэфэ тхъагъор,
О уидэхагъэ тыгу илъыщт.
Уитыгъэ фабэ тэ тигъэтхъыгъэр
Орэды чэфэу бэрэ тхэлъыщт.
Мафэмэ ац1эхэр
(Ублэп1э/гурыт уровеныр)
Мафэмэ ац1эхэр/
язэк1элъык1уак1.
Мафэмэ ац1эхэр зырызэу мышкэмк1э оубытышъ зэк1элъык1ок1э тэрэзым тетэу огъэуцух. 1офш1эныр зыуухык1э джэбгъумк1э щыт хъурэе шхъуант1эм уте1унк1э, оуплъэк1ужьы.
Илъэсым иуахътэхэр
/пазл
Пазлым мазэмэ ац1эхэр атетхагъэх. Ахэмэ ашъхьагък1 илъэсым иохътипл1ымэ ац1эхэр атетхагъ.
Вкладкэу «к1ымаф» зыфи1орэм шъухахьи, к1ымэфэ мазэмэ ац1эхэр къыхэшъух. Джэуапыр тэрэзы хъумэ сурэтыр къызэ1ок1ы.
Ащ ыуж гъэтхэ мазэхэр къыхэшъух. джаущтэу рек1ок1.
Мазэмэ ац1эхэр
зэпэгъэуцу
Мазэмэ ац1эхэр урысыбзэк1э ык1и инджылызыбзэк1э тхыгъэмэ адыгабзэк1э къапатхэ.
Тэрэзэу тхыгъэ зэгъусэхэр экраным тек1ыжьых.
Бжьыхьэ
Бжыхьэ (Нэхэе Руслъан)
Бжыхьэ пкIашъэр гъожьы дах,
Жьыбгъэ макIэми зэрехь.
Зэ о щагум зыщыплъыхь,
ЛъэпэпцIыеу кIыр къытхахь.
Тихьэгъожьи къэчэфынчъэ,
ЧъыIэр ытхыцIэ къырэчъэ,
ТипчъэIупэ чэтыужъыр
Зищыхьагъэу Iумылъыжь.
Ситэтэжъы пхъэр екъутэ,
Сэ пхъэ IаплIыр къэсэIэт,
Хьаку машIо нэнэжъ зишIрэм,
КIы фыртынэм тытекIощт.
Бжыхьэпэ пчэдыжь (Андырхъое Хъусен)
Жьы чъы1э т1эк1ур мак1эу къык1эпщы.
Пщэ шхъонт1э зырызхэр огум щэзепшэх.
Тыгъэри нэгъыфэу ц1ык1у-ц1ык1оу къыкъок1ы.
К1элэеджак1охэр зэрэгъэчэфхэу
Еджап1эм мак1ох.
Орэд 1онри бзыумэ рагъажьэ.
Жъонэк1о ц1ыфхэр джы псынк1эу мэзечъэх.
Бжыхьэ (Андырхъое Хъусен)
Ощъопщэ шхъуантIэр
Нэшхъэеу рекIокI,
КIымафэм ымэ
МакIэу къытэу.
Жьыбгъэу джы къепщэрэм
ЧъыIамэр къыпехы.
Хышхом ипапкIэу,
ШхъонтIамэр тырихэу
Бжыхьэ коцыкIэ
Губгъор фэшIыгъ.
Гъогу зырызхэр къахэщэу
МодыкIэ-мыдыкIэ загощ.
Ощхылэ мафэхэр къебэкI.
Гъэм алэжьыгъэхэр хьамбархэм якIух.
ШэкIо зырызхэр къежьагъэу,
Гъусэхьэ дэгъухэр акIыгъоу,
Мэзыми, тешъоми щэшакIох.
Бжыхьэр (Хьаудэкъо Сарэ)
Чъыгы хатэм бжыхьэр
КъыдэкIуашъи шъабэу,
Зэмышъогъу дахэу
Чъыгхэр зэлъилагъэх.
Пхъэфым пкIашъэу пытхэр
Жъыухэу дышъэм фэдэу,
Шъабэу дэIушъашъэх.
КIымы-сымы чъыг хатэр,
ЩыIурэп мэкъэ цIыкIуи.
Къыблэ фабэм бзыухэр
ЗэкIэ быбыжьыгъэх.
Бжыхьэр хьакIэу къытфэкIуагъ (Хьаудэкъо Сарэ)
Бжыхьэр хьакIэу къытфэкIуагъ,
ШIухьафтынхэр къытфихьыгъ:
МыIэрыси, къужъи, къыпцIи...
О угу рихьырэр къыхэх.
Бжыхьэр хьакIэу къытфэкIуагъ,
Къытфихьыгъэр тыгу рихьыгъ.
Егугъупэу гъожьэу дахэу
Чъыгы хатэр ыгъэлагъ.
Бжыхьэ (Къуекъо Налбый)
Пк1ашъэм тыгъэр ишъогъаз.
Бжыхьэ губгъор сыдэу 1ас:
1апэ закъок1э унэсмэ,
Къэжъгъыунк1и хъун ар бзэпсэу.
Ау мэз к1ыбым, ау хы к1ыбым
Къыкъозынэу щыт жьыбыбыр.
Гъогумэ сапэр ащэутысэ,
Зэгу зэ, жьыбгъэр, утемлъадэу,
Губгъом дахэр етэгъа1у.
Къыхидзэщтышъ ори-дадэр,
Тыгъэуцуи, тыгъэда1у.
Бжыхьэ к1уагъэ псыхьэ,
Къэк1ожьыгъ къымыхьэу.
Къыхьзэ ипсы щалъэ,
Жьыбгъэ лъэшъ къэуалъи,
Псыр ш1урик1утыгъ,
Лъагэу ы1этыгъ.
Ыгъэутыси, къырифэк1и,
Къырифыжьи зэрилъэк1эу,
Еплъ джы: къебзэбзэхы,
Гуш1оу къебыбэхы
Ощхэу тыжьыныпсыр,
Ч1ыгури мэгуш1опсы.
Бжыхьэ (Пэрэныкъо Мурат )
Тыгъэжъым чъыгхэр етIэкIы,
ПкIашъэхэр чIыгум тырехъо.
ЧIышъхьашъори чъэпыми зэлъехъэ.
Къэрэухэр къыблэм мэкIожьы.
Бжыхьэ (Кубэ Щабан)
Гъэмафэр ык1и бжыхьэр къихьагъ,
Лэжьэп1э губгъор нэк1ы хъужьыгъ.
Еджап1эу щы1эмэ зэфэдэ зак1эу
Япчъэхэр тыди зэ1ухыжьыгъ.
Еджак1охэр зэрэгъэгуш1оу,
Куп зэгъусэк1э ек1ол1эжьыгъ
Бзыу нахьыбэр ом щызэблэоу
Хэгъэгу фабэхэм загъэзэжьыгъ.
Ижьыбгъэ стыри къуаджэм щыхъуш1эу,
Ч1илъхьагъэ горэ ч1ехыжьы фэдэу,
Нахьы лъэш щымы1эу къызыш1ош1ыжьэу
Унэ пхъэшъхьак1эр ащ къе1этыжьы.
Тыди щы1э коныч1э нэк1эу
Къуаджэм адэтым заушъэжьыгъ.
Чылэмэ адэсэу бын 1эпц1э-лъапц1эмэ
Дахэу къыхэщэу зафэпэжьыгъ.
Бжыхьэпэ маф (Бэгъ Нурбый)
ПкIашъэу пытхэр макIэу сысхэу,
Мэшъхьаукъэ мыIэрысэр:
Пиз гъожьышэр, пиз шхъонтIашъор,
Еплъэх гъунджэу бжыхьэ уашъом.
Гъожьы хъугъэу къыпызыгъэр
Къефэхыфэ кIэзэзыгъэ.
Бзыу гупсэфэу чIым тетIысхьэшъ,
Шъабэу реIо: «ШIуфэс, бжыхьэр!»
Бжыхьэ пкIашъ (Бэрэтэрэ Хьамид)
Бжыхьэ пкIашъэр мэIушъашъэ,
Дышъэр чъыгым къешъэшъэх,
Жьэу къыкIэпщырэм зэрелъасэшъ,
Орэд макъэу зэхэсэхы.
Зэхэсэхы, зэхэсэхы
Жьыр дежъыоу сиорэд,
Бжыхьэ нэфым фыхэсэхы,
Мэкъэ лъагэу зысфеIэт.
Бжыхьэ пкIашъэр зэрэшъабэу
Орэд макъэр орэшъаб,
Тыгъэ бзыир зэрэфабэу
Джыри мэзым къыхэIаб.
Бжыхьэ мафэм (Жэнэ Къырымыз)
Бжыхьэ мафэм зеузэнкIы,
ПцIэшхъо набгъохэр зэхъокIы,
Губгъом ышъо зыкъехъожьы,
Уцэу итхэр зэлъэгъужьы.
Лэжьыгъэ кIасэхэр Iуахыжьы,
Аужырэ хьасэхэр ахыжьы.
ЧъыIэтагъэу жьыбгъэр къелъы,
Псышъхьашъори зэрегъалъэ.
ОтIы-псытIэу бэрэ мэхъу,
Мафэм тIо-щэ зызэблехъу.
Бжыхьэ мэзым (Мырзэ Дзэпщ)
Бжыхьэ мэзым тыкъэкIуагъ,
Сыдэу мыгъэ ар бэгъуагъ!
Къужъэешхом зиубгъугъ,
Къужъ шэгъабэ къыпыугъ.
Мые чъыгым зиIэтыгъ,
МыкIэ хъоеу къытитыгъ.
Зэрджай цIыкIумэ ахэхъуагъ,
Плъыжьышэхэр къапыхъуагъ.
ХьамышхунтIэми зиштагъ,
ГъэбэжъукIэ къытэтагъ.
Дае куаши къыхэкIыгъ,
Ащ дэжъыер пыIэкIагъ.
МэркIо бжали тыIукIагъ,
МэркIо шIуцIэр гум хэпкIагъ.
Пырэжъыи хэтлъэгъуагъ,
Пырэжъыеми ягъуагъ.
Бжыхьэм пыльыр бэ бырсырэу (Хьакъунэ Зарем)
Къэсыгъ бжыхьэ хьэшъэфрытхъор,
Огу къабзэр къызэхетхъо,
Гъожьхэу, шэплъхэу, шэгъо-плъыжьхэу,
Пк1эшъэ купхэр ч1ым хэфэжьых.
Уахътэм лъэшэу зыдригъаштэу,
Бжыхьэм зыкъыримгъэгъащтэу,
Ч1ыгулэжьыр мажъо, мапхъэ,
Лэжьэн 1офыр и1 ащ шапхъэу,
Псынк1эшъ-псынк1э и1эбак1э,
Гъатхэм ыгъотыщт гуш1уапк1эр,
К1ым пэгъок1ы фэхьазырэу,
Бжыхьэм пыльыр бэ бырсырэу.
Ребусхэр
(Ублэп1э/гурыт уровеныр)
Илъэсым иуахътэхэр/Дунай
Илъэсым исурэт (Бэрэтэрэ Хьамид)
Гъатхэ. Гъэмаф. Бжыхьэ. К1ымаф.
Пстэури зэгъусэу сэрк1э илъэс.
Пстэуми сафатхэ, пстэури сфэмаф.
Сигъэш1э лъагъо ащыгонэс.
Гъатхэм къэгъагъхэм такъырефапэ,
Тыгъэ нэбзыйк1э гур къегъэфабэ,
Гуш1о нэбзыйк1э тыкъегъэущ!
Марышъ гъэмафэр сэ къысфихьагъ!
Гъэбэжъу нэхъойк1э къысфэш1уш1агъ.
MaшӀop къы1узэу тыгъэр сашъхьагъ.
Шъо зэфэшъхьафк1э чъыгхэм ашъхьапэ
Къыхэ1эбагъэшъ бжыхьэм ы1апэ,
Дышъэшъо машӀом ригъэлык1ыгъ.
Чъы1э к1ымафэр, ау ифыртынэ
Ц1ыфхэм къытфилъми тимыгъэщынэу,
К1ым идэхагъэ тыщэгуш1ук1.
Илъэс уахътэхэр (Мырзэ Дзэпщ)
Илъэсыр гощыгъэ охътиплIэу.
ОхътиплIэу, зэшиплIэу, шэниплIэу:
Зэ чъыIэу, хъотыр зэрихьэу,
Зэ ошIоу къэгъагъхэр къыхэкIэу,
Зэ жъоркъэу гопэгъум уихьэу,
Зэ псынжъэу, оелэ закIэу…
Гощыгъэ илъэсыр охътиплIэу,
ТэркIэ охътэ шIэгъуиплIэу,
КIымафэу, ос IашкIэ тыщешIэу,
Гъатхэу, пцэжъые тыщешэу,
Гъэмафэу, псыхъом тыхапкIэу,
Бжыхьэу, къужъыхьэ тыдэкIэу…
Тара анахь дэгъур? (Жэнэ Къырымыз)
Гъатхэр ара,
Гъэмафэр ара,
Бжыхьапэр ара,
КIымафэр ара
Анахь дэгъур,
Анахь тхъагъор?
Ар ашIэмэ ашIоигъоу,
Шъэожъыехэр зэкIыгъоу
Нэбгырэ пчъагъэ яупчIыгъэх,
Джэуапымэ ядэIугъэх:
– Анахь дэгъур гъэтхэ дахэр.
– Зэмышъогъух икъэгъагъхэр,
– Ижьи къабзэ, иощх шъабэ,
– Тыгъэ напэр гохьэу фабэ.
– Зи гъэмафэм нахь тхъагъо
– Лъэхъан хъурэп гъэнэфагъэу:
– ЧIытур фабэ, огур къаргъо,
– Мэзыр шхъуантIэ, псылъэр чъагъо.
– Илъэс псаум щыщэу бжыхьэр
– Ары пстэуми анахь гохьыр.
Ащ дунаир къегъэдышъэ,
Кони, Iани зэлъеушъэ.
– Хьау, кIымафэм фэдэ щыIэп,
Идэхагъэ гъунэ иIэп:
Нэм фэмыплъэу, зэрэфащэу
Осы фыжьыр къызыдещэ...
***
Джэуапхэр зэфэшъхьафышъ,
Хэты ахэр зэхифына?
Шъэожъыехэр зэгъусэу
АшIэщтымкIэ еусагъэх,
Шъхьацэу тетыр фыжьы закIэу
Анахьыжъым зыIуагъакIэ,
УпчIэу яIэр тырапхъанкIэ:
ЛIыжъ шъхьацыфыр IогушIукIы,
Иджэуапи кIэкIышъ-кIэкIы:
– Шъхьадж икIасэу шIодэгъур
Ары пстэуми анахь тхъагъор.
Нэшанэхэр (Жэнэ Къырымыз)
Къещхыщтми, ош1ущтми,
Фыртына къыш1ыщтми
Бэ щы1эр нэшанэу,
А пстэур къэпш1энэу.
Гъэмафэм къолэжъмэ
Къуагъ a1oy рат1упщма,
Къещхыщтышъ ар нафэ,
Шъыпкъэшъы жъугъэунафы.
Къуанч1эхэр пчыхьэрэ
Загъусэу зык1ыйрэм,
Ащ къик1ырар ош1унэу,
Мэфак1эр дэхэнэу.
Хьэблашъхьэр къыгъаджэу
Къолажъыр к1ым джэмэ,
Къыш1ыщтылгъ фыртынэ,
Гъэфабэ уиунэ.
Дунаим ыцIэр чIыгу (Бэрэтэрэ Хьамид)
Дунаим цIыфмэ чIыгу раIуагъ,
Ауми а чIыгум псы ищыкIагъ...
Шти дунаир – хыпсыр нахьыб,
Ауми чIы гъушъэр гъэшIо насып!
ЦIыфым игъашIэ чIыгум епхыгъ,
Ауми псэ IэшIоу псыр зыдиIыгъ!
Псы щэрэмыIи, нэкIэу тиуашъо,
Псы щэрэмыIи, гъожьэу тихашъо,
Огъум зэгуичэу чIыгум ыбгъашъо
ГъашIэр ыстыни тыгъэм имашIо!
ЧIыгум педгъаIэу псыри тэгъашIо,
ХьакIэр псы чъыIэм тэ етэгъашъо,
МашIор псы кIуачIэм рытэгъэкIуасэ,
РытэгъэшъокIы лэжьыгъэ хьасэр!
ЧIыгур псэупIэу цIыфым хихыгъ,
Ауми псэ IэшIоу псыр зыдиIыгъ...
Жьыбгъэр (Къуекъо Налбый)
.Жьыбгъэр, жьыбгъэр, укIэлъэшъу,
ТыолъэIу, къэгъэошIу.
Хым зегъахьи къыщыджэгу,
Ощхыр Iажэ, тыгъэджэгу.
Мазэр тыгъэм лъежьэгъагъ (Къуекъо Налбый)
Мазэр тыгъэм лъежьэгъагъ,
Бэрэ, бэрэ ар лъычъагъ.
Ау к1эхьагъэп мазэр тыгъэм.
Ош1а аущтэу зык1эхъугъэр?
Мазэр тыгъэм лъежьэгъагъ.
Чэщыр ш1унк1ыти, лъэпэуагъ.
Ыпэ 1аеу къыпикъагъэу,
Зиушъэфыжьи, шъхьаукъагъэ.
Ощхым тызэригъэзэщыгъ
(Хьакъунэ Зарем)
Тыгъэр, тыдэ ущы1ага?
Таущтэу мафэр пфэщы1агъа,
Тикъэбар уимгъэгумэк1эу,
Уисыгъ огум укъимык1эу?
Тыщытыгъ тэ тыкъыппапльэу,
Уифэбагъэ лъэш тыфал1эу,
Ощх гъэбэжъур уач1ып1эк1э,
Къехыгъ огум ихьапк1эк1э,
Ч1ыгу гъушъэр ыгъэшъок1эу,
Ыш1агь ээк1э фызэш1ок1рэр.
Ощхым тызэригъэщтагъэр!
Тинасып зэрэтек1ыгъэр,
Къабзэ хъугъэ жьыр ощх ужым.
Къытфыкьок1 укъэмыгубжэу,
Неущ, тыгъэр, тыпфэзэщыгъ,
Ощхым тызэригъэзэщыгъ.
Мэхъу ыгу макIэ
(Хьакъунэ Зарем)
Пхъэк1эшъхьэмылыр
Зэхегъэланлэ
Тыгъэу кьепсыгъэм.
Ыцыпэ псыгъо
Ащ псыр къык1ефы,
Зэрэк1ымафэм
Ымгъэгумэк1эу.
Мэхъу ыгу мак1э
Пхъэк1эшъхьэмылым,
Щтыргъук1ым мылы
Ыш1ыгъ ар пытэу,
Мыдрэм еп1ыт1ы,
Къешэ ащ тыгъэр,
Мылэу дыкъыгъэм
К1ым емыубзэу,
Къыпефы нэпсыр.
Хъярэу зэхэтых (Хьакъунэ Зарем)
Чъыгхэр къэгъагъэх,
Загъэдэхагъэу
Къыхахьэх гъак1эм,
-К1ымафэр ик1ыгъ!-
АӀозэ, чэфхэу
Я1оф зэрафэ,-
Мэ 1эш1ур къаты,
Хъярэу зэхэтых,
Къэгъэгъэ нэгухэм
Къа1эты тыгухэр.
Гъэтхэпэ пасэм
Сыхэт ихьасэ,
Зыщысэплъыхьэ,-
Дахэ ипчыхьэ,
Ижьы къэргъуабзэ
Усэр к1эсэбзэ.
Тыгъэ (Къуекъо Налбый)
Нэбзый 1апэр
Огум и1эбагъэу,
Жъогъо к1ыфмэ
Шъабэу ащэк1уашъэ.
Тхьапэр осэпсыцэм
Хэу1убагъэу,
Нэбзый тк1опсым
Шъэфэу е1ушъашъэ.
Тыгъэр къызыкъок1ырэм,
Ц1ыфмэ а1о,
Зытеуцо
Зы нэгъэуп1эп1эгъук1э.
Ошъочэпэ шэплъым
Къыщэда1о,
Гъогу техьанэу
Ц1ыфмэ яш1улъэгъук1э.
Тищагушхо тыгъэр дэс (Хьакъунэ Зарем)
Тищагушхо тыгъэр дэс,
Хьакум фэдэу фабэр хиз,
Огум ар къыхэш1этык1,
Джар гъэмафэрэ иш1ык1.
Мэфэреным емызэщ,
Пчыхьэ хъумэ, егъэзэжь,
Огум чыжьэу ч1эпшыхьажь,
Ау джыдэдэм зегьэхьадж.
Тыгъэм фабэм тыщимгъак1,
Ори сэри тырихьак1,
Пстэуми тыгъэр тизэфэд,
Тигъэнэфэу ар къытхэт.
Дахэ сфэрэхъу (Мэщбэш1э Исхьак)
Тыгъэр,
Огур,
Гугъэр,
Гъогур,
ЧIылъэр,
Мазэр,
Гуплъэр,
Мэзыр, –
ЗэкIэ сэ сишIу,
СынасыпышIу.
Мафэр,
Гуапэр,
Нафэр,
Фабэр,
ШIугъэр,
Псапэр,
ЛIыгъэр,
Напэр.
Гум сферэмыкI,
СащэрэмыкI.
Лъагэр,
Куплъыр,
Пагэр,
Шэплъыр,
Осыр,
Плъыжьыр,
Нэпсыр,
Фыжьыр
Сидунай лъэгъу,
Дахэ фэрэхъу.
Сыдэу даха тидунае! (Къуекъо Налбый)
.Сишык1эхъу ыбгы сисэу,
Осэпсыцэр къэзгъэутысэу,
Къушъхьэ шыгум сыдэчъае -
Сыдэу даха тидунае!
Мэзи, шъофи къэсчъыхьан,
Чыли, къали садэхьан
Яс1отэнэу: тич1ыгу дахэ,
Тиошъогуи лъагэшъ, лъагэ!
Уиогу (Къуекъо Налбый)
Сыдэу огур къэбзэ-лъабз,
Сыдэу непэ нэфынабз!
Сыдэу даха, зэпэшIэты,
Орэд гухьэу гур еIэты.
Мо огу лъагэу нэфынабзэм
Фэдэу, ори угу гъэкъабзэ.
Уянэ ыбзэ, уичIыгу кIасэ
Укъалъфыгъэшъ, уямызэщ.
Джар уигъашI, джащ уегъасэ,
Джар уимаф, мэзэгъо чэщ.
Осэпс (Бэрэтэрэ Хьамид)
Пчэдыжьыпэм къэгъагъ куашэм
Тхьэпэ нэгур щыолъэсы,
Налымэсэу уцы шъхьапэм
УщэшIэты, укъыщэсты.
ПсынкIэу тыгъэм зыкъиIэтмэ,
Чъыгы жьаум зеодзыжьы,
Ащ ифабэ чIым къыритмэ,
Пэхъэ макIэу уегъукIыжьы.
Нэбзый нэдхэр къыплъыIэсмэ,
О уимашIо къагъэкIуасэ...
Тыгъэр къэсмэ окIосэжьмэ,
Уидэхагъэ сыд ыуаса?
Пчыхьэшъхьэ шэплъ (МэщбэшIэ Исхьак)
Мэз шъхьапэр
Плъыжьыш, тыгъэрычъ.
Пчыхьэшъхьапэр
ГугъуемылI, чэпэрыпш.
Шэфлъагъор
Жъогъобын, бын-унагъу.
Мэзэ нагъор
ГугъапIэшъ, сигушIуагъу.
Ощхыбыб (Мырзэ Дзэпщ)
Къещх, къещх, ощхыбыб,
Чъыгоу пагъэм къытебыб!
Губгъо инхэр къэгъэшъокI,
Чъыгы тхьапэхэр къэтхьакI,
Къэгъагъ цIыкIухэр къызэIух,
Къужъы IэшIухэм къячъэбзэх.
Къещх, къещх, ощхбыб,
ЧIыгоу пагъэм къытебыб!
Нэшэбэгухэм псы къафащ,
Уцы цIыкIухэр къыхэщ,
ТикIэй псыхъо къыхэгъахъу,
ЧIылъэм сапэ темыгъахъу.
Къещх, къещх, ощхбыб,
ЧIыгоу пагъэм къытебыб!
Гъэбэжъу ощхэуи къытфещх!
Тыгъэ ощхыр шъхьац къэгъэкI (Хьакъунэ Зарем)
Тищыгъынхэр уц1ыныгъэх,
Гъэтхэ ощхым тигъэш1уагъ,
Ц1ык1уи ини тыхиныгъэп,
Ощхы штабэм тигъэшъугъ.
Нанэ чыжьэк1э къэкуо.
-Псынкэу ощхым шъукъыхэк1!
Тэ гуш1уагъо къытэк1угъэр, -
Тыгъэ ощхыр шьхьац къэгъэк1.
Цокъэ ц1ык1ухэм псыр къарэчъы,
Тыгузажъоу тыкъэк1ожь,
Мыдэ1ожьхэм тэ тахепчъэ,
Ащтми, нанэ тегъэш1ожь.
Тшъхьэхэр псынк1эу къыфык1агъэх,
Ощхым сыдк1э тигъэщтэн,
Зэдэтштагъэ джыри неущ, -
Шъхьацкъэгъэк1ым тыхэтыщт!
Ощхым мары зеутхыпкIы (Хьакъунэ Зарем)
1этхъо-льатхъоу жьыбгъэ чъы1эм
С1эк1елъэсы сигущы1э,
Зэм къэдао зиушъэфэу,
Хэщэтык1ы мыгупсэфэу.
Губгъуи шъофи арытыгъэу,
Ар к1эхъопсы пэрытныгъэм,
Хэт тетыгьор езытыщтыр?-
- Уахътэм бащэ къыуитыщтэп.
Мачъэ ащ зимгъэшхэк1ыгъэу,
Зы бгъум ефы ыпхъэнк1ыгъэр.
Къызыгубжрэм, репхъыхьажьы.
Дэпк1этаешь, ом хэхьажьы.
Джыри къэк1ощт зигъэ1азэу,
Ау ыш1эщтым сыфэ1азэп,
Пщэхэр непэ къырефэк1ых,
Къахэк1ыщтэп ар 1энэк1эу,-
Ощхым мары зеутхыпк1ы,
Къыхэлъэты огум 1упк1эу.
Іэтхъо-лъатхьоу жьыбгъэ чыӀэм,
Бжыхьэ ощхыр егъэгу1э.
Зэпэчыжьэх, зэфэзэщых (МэщбэшIэ Исхьак)
Мэз гъэхъунэм уцы къашхъор
ШхъонтIэ дахэ игухэлъ,
Тхыдэ нэфэу пщэфы нашхъор
Гъэтхэ огум ибгъэхэлъ.
ЧIылъэ уцыр къысфэзэщмэ,
ЕIо пщэфым, сыкъещхын.
Тыжьын ощхыр къысфебгъэщхмэ,
Уцыр мэщхы, сыкъэкIын.
Къещхы (Мэщбэш1э Исхьак)
Ощхыр джыри къещхы, къещхы, къещхы,
ШыкIэпщынэм бжыхьэр ео, ео.
Пщэми нэку-нэпсэу чIым зырещхы,
«Гощэгъэгъ иорэд» гъызэ къеIо.
Зэ уцужь, ощхыр, зэ зэIун, ощхыр,
Мыдэ шIэхэу сашъхьагъ ихыжь ощыр.
Ощхыр джыри къещхы, къещхы, къещхы,
Пщэми нэку-нэпсэу чIым зырещхы.
Фэбэ ткIопс (Мэщбэш1э Исхьак)
Жьыбгъэр къилъи, уцы шъхьапэм
ЛъэпэпцIыеу тещхыкIыгъ,
Ощх пкIыжьыгъэр чыгы тхьапэм
Хъопсэ нэгукIэ феплъэкIыгъ.
Тыгъэр къепсы. Фэбэ ткIопсыр
Мысысыхэу сашъхьагъ ит.
Сэ синепэ лэгъупкъопсыр
Хэтэп сэIошъ, ом сфемыд.
Пщэ шъхьэзакъом иощхбыб (Мэщбэш1э Исхьак)
Тыжьын ощхым ищхы макъэ
Гъэмэфапэм ретэкъокIы.
Тыгъэр къепсми, пщэ шъхьэзакъор
Ошъо пакIэм къытфыкъокIы.
Щэджэгъуапэм итыгъэпсхэр
Ощх джэгулэм пхырэлъэтых.
Гъогуи лъагъуи ощх тхъурбэпсхэр
Щызэблэчъхэу ом пэшIэтых.
Мы дунаеу дунай дахэм
Тыгъэр щепсы, ощхыр щещхы.
ЧIылъэ шъхьагъэу ошъо лъагэм
Пщэ шъхьэзакъор щхэнэу къещы.
Огум сыкъещы (Мэщбэш1э Исхьак)
Гур шIугъэм естызэ,
Унэм сыкъекIы,
ЧIылъэм сытетзэ,
Огум сыкъещы.
Сащэ гухэлъмэ,
Лъэсэу садакIо.
Бгъэм шIугъэу дэлъмэ
Орэд къысфаIо.
Дахэ сидунай (Мэщбэш1э Исхьак)
Гъэтхэ огур гугъэ лъагэшъ,
Дахэ сидунай.
ЧIылъэ уцри ащ нахь дахэшъ,
Дахэ сидунай.
Мамыр тыгъэр зышъхьэщытри,
Насып жъуагъор зыфэлыдри
Сидунаеу дунай лъагэшъ,
Дахэ сидунай.
Псыхъор щычъэу, чъыгыр щыкIэу
Фабэ сидунай.
Сиорэди сыщымыкIэу
Дахэ сидунай.
Къушъхьэ шыгухэу зиос фыжьхэр,
Зимэзыбэу зэщымыщхэр,
Сигухэлъхэу сыгум щыщхэр
ЗэкIэ сидунай.
Узщалъфыгъэу, узщапIугъэр
ГъашIэм анахь лъапI.
ЛъэпэрыкIор зыщакIугъэр
ХэткIи дышъэ лъап.
СичIыгу налъэ гугъэ лъапшъэу,
Налы мафэр уишыу лъабжъэу,
Гухэлъ пстэуми зэкIэ уапшъэу
СэркIэ удунай.
Гъэтхэ огур гугъэ лъагэшъ,
Дахэ сидунай.
ЧIылъэ уцри ащ нахь дахэшъ,
Дахэ сидунай.
Мамыр тыгъэр зышъхьэщытри,
Насып жъуагъор зыфэлыдри
Сидунаеу дунай лъагэшъ,
Дахэ сидунай.
Къещхы, къысфещхы (ШэкIо Абрек)
Тыгъэр цэкъалэу къепсы, къэошъуапщэ,
Ощхыр гъогу сапэм щэутэкорэпщы.
Шъоф напэр бзыбзэу къызэлъетхьак1ы,
Уц къашхъом лъапц1эу сыкъыщечъэк1ы.
Ощх лъэкъо к1ыхьэм сызык1имыгъахьэу,
Къещхы, къысфещхы, хахъор къысфихьэу.
Жьым ызэу, к1апщэу гъэбэжъу нэгу,
Коцышъхьэ пщэрым къегуш1ук1ы ыгу.
Псыхъожъый (Цуекъо Джэхьфар)
Къушъхьэ т1уак1эм удэпк1ыгъэу,
Псыхъожъыер, к1эп1эжьыгъа?
К1эй лъэгум уилъэдагъэу,
Гъогу к1ыхьэ утехьагъа?
Шъыхьи блани анахь псынк1эу,
Мэзы к1ырым упхырэк1ы,
Уипсыутхэр тыжьын папк1эу,
Нэпкъы къуапэм къытеок1э…
- Сипсы зык1и сышъхьамысэу
Мэли пчэни езгъэшъощтых,
К1элэц1ык1ухэр къызэпесхэу
Сипсы къаргъо щыджэгущтых.
Тиунашъхьэ псыр къеткIухы (Цуекъо Джэхьфар)
Мэфэ Iофыр ыухыгъэу,
Тыгъэр мэзым хэгъолъхьажьы.
Чэтыу цIыкIур дэгъоу шхагъэу
ИгъолъыпIэ щэчъыежьы.
ТIапI-ТIапI,
ТIапI-ТIапI,
Тиунашъхьэ псыр къеткIухы.
Гъолъыжьыгъор къынэсыгъэу,
СипIо сэри зэIэсэхы…
Тиунашъхьэ къытехьагъэу,
Ау зыгорэ зэхэсэхы.
Чэтыу цIыкIур дэпшыягъэу
Къыщичъыхьэу — сыгур реха!
Гъэтхэ пасэм икъэгъагъэу
Ощхы гъуанткIор ащ къеткIухы.
Унагъо
Хэти иIоф гъэнэфагъэ (Жэнэ Къырымыз)
Хэти иIоф гъэнэфагъэ:
Сшыпхъу унэр зэIуихыгъ.
Анахь къиныр сятэ ештэ,
Гъэстыныпхъэ къытфекъутэ.
Къэщэфэнэу тэтэжъ макIо,
Ащ ишIуагъэ къегъакIо.
Нэнэжъ пстэуми тфэпщэрыхьэ,
Игъомылэ гохьышъ гохьы.
Сэ сыцIыкIуми шъосэгъашIэ,
Сэ сыщысэп зи сымышIэу,
Сымышъхьахэу мафэ къэсы
Псэу тызфаер къэсэгъэсы.
Жъогъо къопитф (Нэхэе Руслъан)
Апэрэ къуапэр –
Сян;
ЯтIонэрэ къуапэр –
Сят;
Ящэнэрэ цыпэр –
Сшыпхъу;
ЯплIэнэрэр –
Сшы;
Ятфэнэрэр –
Сэры;
Тиунагъо исыр –
Джары.
Тинахьыжъхэр (Хъунэго Нурет)
Лъэпкъыр лъапсэу зытекIыгъэр,
ЛIакъор лъынтфэу зэзыпхыгъэр –
Дышъэ пхъуантэу тинахьыжъхэр
ШIур ятпэсэу дгъэпсэуных.
Нэхъой пхэлъэу узыпIущтыр,
Емызэщэу бдэлэжьэщтыр,
ШIум игъогу утезыщэщтыр
СшIэрэп пыдзы зэрэпшIыщтыр.
Сэ сялъэIу тиныбжьыкIэмэ
Жъышъхьэр ренэу ялъэпIэнэу,
Ныр псэ закъом фагъэдэнэу,
Тыр ягъашIэ ралъытынэу.
Ныр (Жэнэ Къырымыз)
Ны! А гущыIэр гущыIэ лъапI.
Фэбагъэу хэлъымкIэ тыгъэм ычIапI.
Ныр дунаим зэ щыогъоты,
Игуфэбагъэ кIуачIэ къыуеты.
УзыпIугъэ ныр сыдым пэпшIын,
Ным нахь ппэблагъэ тыдэ къикIын!
Джары ныр анахь зыкIэлъапIэр.
Ным игущыIэ (Нэхэе Руслъан)
Ным игущыӀэ
Анахь гу1эт.
Ным игущы1э
Анахь лъэ1эт.
Джары Родинэр
Ным зык1ыфэдэр.
Ным игущыӀэ
Тэрык1э зафэ.
Тыгу зыфаем
Къытырегъафэ.
Фэдэ къэхъугъэп
Ным игущы1э.
Тыгъэнэбзыеу
Тыгу къыте1э.
Бэрэ ти1энэу
1апл1 етэщэк1ы.
Непэ мэфэк1ышъ,
Ным тыпэгъок1ы.
Сянэ згъэгушIон (Цуекъо Джэхьфар)
Плъыжьи гъожьи зэхэпхъагъэу
Къэлэмыбэ къесэхьылIэ.
СыпэмыкIэу IэпкIэ-лъапкIэу
Къэгъагъ хъущэ сурэт сэшIы.
Iэрам шъыпкъэ исэгъэкъу!
Адэ ахэр дэхэ закIэшъ.
Сянэ мафэу къызыхъугъэм
Ар естыни згъэгушIон.
ГушIощт пчъэр къызэрэIуихэу! (Хьакъунэ Зарем)
Непэ сянэ имэфэк1ым
Дахэу зысэгъэкэрак1э.
Симурад ыгу къэс1этынэу,-
Ш1у сэлъэгъу инэу-инэу.
Сыщыс унэр зэ1усхыгъэу,
Гык1ыгъэхэр уты сш1ыгъэх,
Сянэ зезгъэгъэпсэфынэу.
Къизгъэхьажьыщт къабзэу унэм,
Хьазыр усэу сыкъзэджэщтыр,
Джы зэрэдгъэмэфэк1ыщтым
Тетэу сяджэжьы усэхэм,-
Гуш1ощт пчъэр къызэрэ1уихэу!
Къэгъэгъэ Iэрам (Цуекъо Джэхьфар)
Къушъхьэ чапэр къыгъэшIэтэу,
Къэгъагъ плъыжьыр къызэхэнэ.
КIэи лъэгур зэлъиубытэу,
Гъатхэр гоIоу къызэкIэнэ.
МэфэкI мафэм ишIуфэсэу,
Сянэ щытхъур фэсэIуатэ:
Гъатхэм фэдэу сыфэусэу
Къэгъагъ шIэтыр ащ есэты.
Сянэ ыI (ЛъэпцIэрышэ Исмахьил)
Сычъыемэ, спшъэ кIэдзагъэр —
Сянэ ыI.
СынэтIашъо къытеIагъэр —
Сянэ ыI.
Сянэ ыI —
Сынэпашъо щыкIошъагъэр,
СакIыбышъо къырычъагъэр —
Сянэ ыI.
Ощхы быбкIэ сызыгъэпcкIырэр —
Сянэ ыI.
Псы IэбжыбкIэ сызытхьакIырэр —
Сянэ ыI.
СынэкIапэ резыжьэкIырэр —
Сянэ ыI.
Сянэ ыI —
Къабзэу, дахэу сыдэзгъэкIырэр,
Къысэнэсмэ, сэ сшIошъабэр —
Сянэ ыI.
СшIэрэ пстэуми анахь фабэр —
Сянэ ыI.
ЩыIэныгъэм сигушIуагъор —
Сянэ кIас.
Хэгъэгушхом ар ижъуагъоу,
КъэмыкIуас.
ДэкIо-бзакIоу зызгъэсыщт (Жэнэ Къырымыз)
Сянэ лъэшэу 1эпэ1ас,
Дэны-бзэным ар фэ1аз.
Сянэ фэдэу зысэгъас,
Дэны-бзэным сыщыгъуаз,
Арышъ, сянэ къысфэраз.
Шэк1 бзыхьафыр ащ къысеты.
Бзыпхъэр шэк1ым тесэубытэ.
Силэныстэ къэсэгъабзэ,
Дынри мары хьазырыпс,
1удэнэ псыгъор мастэм пыс,
Мастэр сэштэ, ар къэсэды,
Здыгъэ джанэр сыдым фэд.
Хэт щыплъагъэми, ар къекӀущт
Дахэу дыгъэшъ игопэщт.
Машинэмк1и сыдэшъущт,
Ау ащ сянэ сынимгъэс,
Ащк1э лъэшэу къысфэмыс.
— Джыри, — е1о, — уц1ык1у,
Уищык1агъэр мэстэ ц1ык1у.
Зэ машинэк1э серэгъадэлъ
Сымыдэшъумэ, ар ерэплъэлъ —
Шъыпкъэ, сянэ сэщ нахь I аз,
Пстэуми а1о — 1эпэ1ас.
Арышъ, сэри сегугъущт,
Сянэ фэдэу зызгъэсэщт.
Сянэ сыIэпыIэ (Жэнэ Къырымыз)
Сиурокхэр згъэхьазырэу,
Зызгъэпсэфынэу сызытэджкIэ,
Унэ кIоцIым сыщэупхъэ,
СэкIошъ сянэ сыIэпыIэ.
ТипхъэнкIыпхъэ гъусэу сиIэу,
Тиджэхашъо къэсэпхъэнкIы.
СшынахьыкIэу кушъэм хэлъыр
Дэхэ-дахэу сэгъэчъые.
Шкафым зэкIэ сапэу телъыр
ХъэдэнымкIэ сэ тесэхы.
Джаущтэу сянэ сыIэпыIэ…
Тян (Пэрэныкъо Мурат)
Тянэ иIэшIугъэр
Сыдым сэ фэсшIэн,
Тянэ илъэпIагъэр
Хэтым къысиIон.
Быным пэIудзагъэу
ГъашIэр ыухыгъ,
Къиным хэстахьыгъэу
ЧIылъэм ехыжьыгъ.
Тянэ зэлIэ мафэр
Дэгъоу къэсэшIэжьы,
Ар зэрагъэягъэр
Джыри сыгу къэкIыжьы:
ТызчIэсыгъэ унэр
НэкIэуи къэнагъ,
Тэ, сабый жъугъэр,
Нынчъэу тыкъэнагъ.
ТиIахьыл цIыфхэр
Бэрэ къытфэкIуагъ,
ТиIахьыл цIыфхэр
Бэрэ къыттегъагъ.
Ау ащ ягъыни
ШIэхэу зэпыугъ,
Ахэмэ якъакIуи
ШIэхэу уцужьыгъ.
Тэр-тэр закIэу
Ибэуи тыкъан,
Гъаблэм тырикIэу
ЩыIакIэм тыхан…
Зэманэу икIыгъэр
ГъэрыпIэ Iэягъ.
Гъаблэр зиIахьыгъэр
ГъэрыпIэм итыгъ.
ЗыцIэ тымышIэжьырэр —
Гъэблэ щыIакI,
Зигугъу амышIыжьырэр —
Ибэ щыIакI.
Тянэ чIыпIэм итыр
Тихэгъэгу ин,
Сэ ащ къысфишIагъэр
Ныбжьи сщымыгъупшэн.
Тиадыгэ цIыфхэр
Къыгъэпсэужьыгъ,
Тиадыгэ къуаджэхэр
ЗэлъигъэкIэжьыгъ.
Ным ифабэ сыщэIэфэ схэрэмыкI (Мэщбэш1э Исхьак)
Мы къужъ чъыгым, мы къужъ чъыгым
КъэсэшIэжьы ыпкъы псыгъо…
Гъунэгъу чылэм къызитэхым
Нымрэ сэррэ дгъэтIысыгъэ.
Зы бжыхьапэп, зы кIымафэп
Хъот-борэнкIэ шъхьэрытыгъэр,
Зы гъэтхапэп, зы гъэмафэп
Тыгъэ стыркIэ пэщытыгъэр.
Гъатхэр къэсмэ тфэнысакIэу
Дэнэф псынкIэр шъхьэрымыф.
Сэри непэ насып закIэу
Ащ сыфэдэу сышъхьацыф.
СыцIыф инми, сыцIыф цIыкIуми
Зянэ зиIэр сихъопсагъу.
Ом селъагъэу, лъагэм секIуми,
Сыгъощагъэп, ныр мэзагъу!
Тыжьын лъагъор зэстэкъокIэу
Тыгъэр непэ къысфыкъокIми,
Сичэщ шIункIэу къызэтхъокIэу
Ем цэр сфилъэу сызэгъокIми,
Зэ, зэгорэм фэдэу, сянэ
Джыри, джыри сищыкIагъ.
Ары шъхьакIэ, чIы гъогууанэр
Нычъэ сфэхъоу къысщычагъ.
Ным иIэшIуи, ным ишIушIи
Таущтэу скъомэ язгъэшIэн?
А зызакъор зыпэсшIыни,
Зэзгъэпшэни щымыIэн!
Ным иIуплъэ, имэфабэ
СыщэIэфэ схэрэмыкI,
ЛIакъор зэкIэ ащ ифабэ
ГъэшIэ кIыхьэм щэрэмыкI.
Ным игухэкI (ГутIэ Саныет)
Бэрэ сыожагъ, сипшъашъ,
Шэмбэт-тхьаумафэри блэкIыгъ.
ЩыIагъэх адрэ пшыпхъухэр,
Къыппаплъэхэу уахътэр икIыгъ.
Къысфахьыгъ дэнэ шъхьатехъуи,
Ныо цы джэнэ дэгъуи,
Къолэнэу пIэкIор техъуи,
СызкIэлъэIугъэ ужъгъи.
Сиунэжъ щхы-чэфыр итэу
Мэфэ псаум гуIэтыпIагъ.
Ащ фэдизым о уахэмытэу…
Сыд пай укъэмыкIуагъ?
Ным ыIэгушъу (Хьакурынэ Ларис)
Ным ыIэгушъо сыдэу тшIошъаба!
Ным ынэгушъо сыд пай зэлъагъа?
Зэлъагъэ пэпчъы къин ыщэчыгъ,
Зэлъагъэ пэпчъы бэу кIэхэкIыгъ,
Зэлъагъэ пэпчъы сабый нэпс,
Зэлъагъэ пэпчъы илъэс… илъэс…
Ным игущыIэ гущыIэ лъапI,
Сыдыр ыныбжьыми цIыфым ар шъхьап,
Бгъунджэу лъэбэкъу уимыгъэшIын,
УигъэшIэ пчэгу ар щынэфынэн.
Ным иорэди орэды кIас,
IофышIоу пшIэщтым зэкIэм алъапс,
ГушIуагъоу уиIэр ащ дэбгощын,
Гукъэо мыжъор ащ бдиIэтын.
КIалэхэр, шъошIа? (Хьакъунэ Зарем)
КIалэхэр, шъошIа?
ГъэшIэгъон гъашIэр, —
Ныр зыгъэгушIо
Пэпчъ Тхьэр къешIушIэ,
КIалэхэр, шъошIа?
ГъэшIэгъон гъашIэр, —
ШIулъэгъу шъорышIэп,
Ным ежь шъузпешIы,
КIалэхэр, шъошIа?
ГъэшIэгъон гъашIэр, —
Шъул зыщыузрэм
Ным ыгу мэузы.
КIалэхэр, шъошIа?
ГъэшIэгъон гъашIэр, —
Ным ыгу къэзIэтрэр
Ары пэрытыр.
КIалэхэр, шъошIа?
ГъэшIэгъон гъашIэр, —
Ным ыгу зызакъо!
Тафэжъугъэсакъых
Ренэу тянэхэм,
Шъхьас яIэп ахэм
ЕгъашIэм тэркIэ,
Ныр бгъэгушIонкIэ
Сыдэу тхъэгъуабза! —
Пщынэм фэд ыбзэ,
Лъфыгъэм къыдэхъумэ
ИIофыр хъуаоу.
Ныр бгъэгушхонкIэ
Сыдигъуи псынкIэ,
Шъуфэзэщыгъэу
ЕшъуIомэ шIагъоу
Дунэе мылъкур
Из къэхъущт ыгу!
Ныхэм IаплI фабэр
Ащэхъу гуапэ.
CыпфэгушIо, сян! (Унэрэкъо Щамсэт)
Непэ мэфэкI мафэшъ
CыпфэгушIо, сян!
Псауныгъэ пытэр уиIэу
УщыIэнэу сэ сыфай!
УгушIо зэпытэу, тыгъэм фэдэу
Укъысфепсэу усиIэнэу сэ сыфай!
Угу илъыр къыбдэхъунэу,
Узыфаер къыпфэсшIэнэу
Бэрэ, бэрэ усиIэнэу сэ сыфай!
Лъэшы дэдэу IаплI пытэ къыосщэкIмэ
УиIашIугъэ зэхэсшIэнэу бэрэ бэрэ сэ сыфай!
Сятэ шофёр (Жэнэ Къырымыз)
Сятэ, шъош1а шофер 1аз,
И1офыш1ап1э къыфэраз,
Ядэ1уныр ащ ихабз,
Имашинэ къэбзэ-лъабз,
Фарэу тетзэр зэпэлыд,
Ибыу макъэ сыдым фэд.
Имашинэ жъышъо тет,
Ауми ренэу гъогум тет
Умыш1эмэ к1эу къыпш1ош1ы,
Мыкъутахэу 1оф регъаш1э!
Сятэ ренэу хьазырыпс,
Нек1у зэра1оу, ар щымыс.
Хьылъи, ц1ыфи бэу зэрещэ,
1офыш1эным емызэщ.
Зы машинэ сэри си1,
Ау щык1агъэ бэу ащ и1
Мотор шъыпкъи ащ имыт
Фарэу тетым нэф къымыт
Сятэ фэдэу зызгъэсэщт,
Шофер 1азэу сыхъущт.
Сят (Къуекъо Налбый)
Сихъу Рэмэзанэ фэсэтхы
Сэ сыцIыкIузэ къысэупчIыгъэх:
— Уятэ плъэгъумэ, къэпшIэжьына?
ЛIы сыхъугъэу къысэупчIыгъэх:
— Уятэ плъэгъумэ, къэпшIэжьына?
Сятэ слъэгъумэ, къэсшIэжьына? — сыцIыкIугъ,
Сысабыеу зэо машIом ар екIугъ.
«Сят» зэсIони симыIэжьэу,
КъэмыкIожьыгъэм ипсэхэчэу сыкъэнагъ.
ЧIыгуми огуми сэ сяупчIы:
Сятэ шъулъэгъумэ, къэшъушIэжьына?
Шъори, цIыфхэр, сышъоупчIы:
Сятэ шъулъэгъумэ, къэшъушIэжьына?
Огум eIo: «Мэфэ нэфэу ежьэгъагъ».
ЧIыгум eIo: «Чэщы шIункIэу хэкIодагъ».
Ыпсэ закъо шъхьамысыжьэу,
«ЛIыхъужъ шъыпкъэу ихэгъэгу фэзэуагъ.
Пыир огум зыдэкIуаем,
ПчыкIэу сэшхо къыфырехы.
Пыир жьыбгъэу къызэуаем,
Мэзы кIырэу зыпегъохы.
ГъучIэу уагъэм къушъхьэ лъагэу пэIууцуагъ,
МэшIо лыгъэм псыхъо инэу зыпидзагъ.
ЧIыгуми огуми щыошIунэу,
ЧIыгуи огуи ыгу нэфынэ ахилъхьагъ.
Мамыр мафэр, сыоупчIы:
Сятэ плъэгъумэ, къэпшIэжьына?
Чэщ рэхьатыр, сыоупчIы:
Сятэ плъэгъумэ, къэпшIэжьына?
ЧIыр рэхьатмэ, ор мыфэхмэ — сятэ фэд,
Шъори, цIыфхэр, шъуинасыпы сятэ фэд.
Огу нэфынэу, чIыгу нэхъоеу,
Къызэхехы непэ сятэ сиорэд.
Синан (Нэхэе Руслъан)
Сэ синанэ лъэпэд ехъы,
Сэ синанэ джанэ еды,
Сэ синанэ пчыхьэ зыхъукIэ,
Пшысэ Iаджи къысфеIуатэ.
Синэнэжъ (Хъурым Хъусен)
Синэнэжъ фэдэ шъуи1а
1эпэ1асэу, хъэк1о 1азэу,
Мэстэпит1ур зэдигъазэу,
Ш1угъэ пстэуми уафигъасэу?
Мэфэ реным емызэщэу,
Ихъэцыко цыр егъэщы.
Чэщ къызыхъук1и мычъыежьэу
Лъэпэд сфехъэ 1эжьы-лъэжьэу.
Сэ синэнэжъ ш1у сэлъэгъу,
1эпы1эгъу ащ сыфэхъу.
Сык1ырыплъзэ 1эпэ1асэу
Сыщытынэу зысэгъасэ.
Анахь дахэу, анахь Iушэу... (Хьакъунэ Зарем)
СиI сэ нанэ сырыгушхоу,
Анахь дахэу, анахь Iушэу.
IэшIу дэдэу мэпщэрыхьэ,
Ренэу-ренэу къыздечъыхьэ.
– Сыда, сикIал, къыпфэсшIыщтыр?
Угу къэкIыгъэу къыпфэсшIэщтыр? –
КъыкIэупчIэ нэнэ гупсэ,
Шъэбэ цIыкIур къысэубзэ.
Нэнэжъ (Нэхэе Руслъан)
Нэнэжъ къысэджэжьы:
Щыпсыр мэучъыIыжьы,
КъэкIожьыри шхэба,
Сызэмыгъэжэжьба?
— Шъынэмэ псы ясэты,
Таущтэу сыкъэкIон.
Фабэм зэгоутых,
Жьаум сщэщтых, нан.
Ахэр ымыгъашхэу
Ежь тэтэжъи шхэрэп,
Сэри къысэсагъэхэу
Шъынэмэ сахэкIырэп.
Нэнэжъ къысэджэжьы:
КъэкIожь сэIо, еужьыр!
ШIуцIи къыздэчъэжьы,
Сауж ит сищыр.
Синэнэжъ (Жэнэ Къырымыз)
Тинэнэжъхэр тэ тэгъашӀо,
1эш1у-1уш1ухэр тэ тфагъашӀо,
Пшысэ ц1ык1ухэр тэ къытфаӀо,
Тш1эщтыр зэк1э тэ къыта1о.
Тамылъэгъумэ, мэгумэк1ых,
Гузажъохэу къытлъыдэк1ых.
Синэнэжъи джащ афэдэу
1ушъашъэзэ джанэ сфеды.
ШъошIа нэнэжъ зыфысиIэр? (Жэнэ Къырымыз)
Нэнэжъ зыфыси1эр
Нэнэжъ зыфыщы1эр
Пшысэ гъэш1эгъонхэр
Боу къысфи1отэныр,
Орэд чэфы пчъагъэ
Гум рихьэу гуш1уагъоу
Къас1оу сигъэш1эныр
Ащ пай мышъхьахыныр.
Нэнэжъ зыфыси1эр
Нэнэжъ зыфыщы1эр-
Сыбзэнэу - сыдэнэу
Сшъхьак1э сигъэсэныр,
1анэ зэгъэфэни
Хьакъу –шыкъу тхьак1ыни
Яшъэф сигъэш1эныр
Ш1у сигъэлъэгъуныр.
Нэнэжъ зыфыси1эр
Нэнэжъ зыфыщы1эр -
Лъэсэны – гык1эныр
С1э къыригъэхьаныр,
Утым итедзак1и,
Унэ зэ1ыхык1и
Дэгъоу ежь зэриш1эу
Сигъэш1энхэм фэш1.
Нэнэжъ зыфыси1эр
Нэнэжъ зыфыщы1эр
-Ухъупхъ!-къыси1оныр
Разэу щызгъэ1эныр
Нэнэжъ зыфыси1эр
Нэнэжъ зыфыщы1эр
Згъэгуш1озэпытэу
Ыгур сэ къэс1этэу
Гъаш1эм сигъусэныр
Гупсэу ар си1эныр!
Синэнэжъ (Жэнэ Къырымыз)
Аш1э дэгъоу тичылэмэ
Фэдэ щы1эп синэнэжъы:
Анахь 1эш1у ащ ищэламэ
Бжьыны хьаси ащ тфелэжьы,
Тигъунэгъуми ар аде1э.
Ш1ыхьаф аш1ми ахэлажьэ
Нысак1эмэ а1эпы1э.
К1элэц1ык1ухэм тегъэт1ысышъ
Пшысэ пчъагъэ къытфе1уатэ.
Орэд 1оным тыфегъасэ
Макъэр пстэуми тегъэ1аты
Синэнэжъ сэ бэу ц1ыфыш1у
К1элэц1ык1ухэр ш1у елъэгъу
Ыгъэчэфхэу,апэгуш1о
1эш1у-1уш1ук1и ар ягугъу
- Уи1,- къыса1о нэнэжъ хъупхъэ,
Щыгъыныбэ сфэш1оу сфеды,
Уни 1эгуи ащэупхъо,
Хьакъу – шыкъухэр егъэлыды
Сеплъышъ чаны игущы1э
Сш1оигъу бэрэ-бэрэ щы1э.
Нанэ бэрэ мэпщэрыхьэ (ШэкIо Абрек)
Пчэдыжьырэ – пчэдыжьышхэ,
Щэджагъорэ – щэджэгъуашхэ,
Щэджэгъоужми сэ сагъашхэ,
Пчыхьашъхьэрэ – пчыхьэшъхьашхэ.
Нанэ бэрэ мэпщэрыхьэ,
ТфишIрэр зэкIэ сыгу рехьы.
Пчэдыжьырэ – къалмыкъщай,
Щэджагъорэ щыпсы-пIаст,
Щэджэгъоужым – шъоущыгъущай,
Пчыхьашъхьэрэ – хьантхъупс.
Нанэ бэрэ мэпщэрыхьэ,
Iанэр пчэгум плIэ къырехьэ.
Чэмы къарэм сыкIэлъэкIо,
IофкIэ нанэ сэгъэшIожьы.
Джаущтзэ мафэм чэщыр лъэкIо,
Сэчъыежьы, сэбыяужьы.
Нанэ бэрэ мэпщэрыхьэ,
Ишхын IэшIухэр пкIыхьэм хахьэх.
Нанэ зэрээгъэгушIуагъэр (Хьакъунэ Зарем)
Нанэ зэрэзгъэгуш1уагъэр! -
Щагу псаур къэспхъэнк1ыгъ,
Арэш1 зэк1эми сиш1уагъэ,
Джэхэшъогур къэстхьак1ыгъ.
Хьакъу-шыкъухэр згъэкъэбзагъэх,
Сш1агъэм сыримгъэзэщыгъ,
Нанэ зэрэзгъэрэзагъэр! -
«Аферымыр» къэзлэжьыгъ.
- Мы сипшъашъэ зэрэхъупхъэр,
- Ыуи, сӀэмэ къябэугъ.
Нахь ины сызэрэхъугъэр,
Нанэ непэ ылъэгъугъ.
Сэ си Нанэ шIу сэлъэгъу (Бжьэц Фатим)
Сэ си Нанэ ш1у сэлъэгъу,
Усэ ц1ык1ухэр сегъаш1э,
Пчэгум ситэу сыкъегъашъо,
Къангъэбылъи тызэдеш1э.
Хэт си Нанэ фэдэ зи1эр?
Зэдэтэш1ы тэ сурэтхэр,
Джы лъытак1и зэтэгъаш1э.
Къыздэджэгушъ, сегъэгуш1о.
Тхьацур ыш1ымэ дэсэш1ы,
1эш1у дэдэу тэпщэрыхьэ.
Ренэу Нанэ сыригъус,
Ежьми, сэш1э, сыригупс!
Тэтэжъ (Дэрбэ Тимур)
Ситэтэжъыр тэтэжъ дэгъу,
Ащ хъэренэ сырегъашIэ.
Сызыфаер ренэу къешIэ,
КъыслъэIэсы ишIулъэгъу.
Сэ ситатэ шIу сэлъэгъу (Дэрбэ Тимур)
Сэ ситатэ шIу сэлъэгъу,
Синыбджэгъумэ сахегъахьэ,
ГъэшIэгъонхэр сегъэлъэгъу,
СегъэгушIо ащ, сегъатхъэ!
Зэ IэшIу-IушIухэр къысфещэи,
Зэ джэнакIэ къысфещэфы,
КъыслъэIэсы игукIэгъу,
КъыслъэIэсы ишIулъэгъу!
Татэ сэгъэгушIо (Бэгъ Фарид)
Ренэу къэс сэ къысфэчэфэу
Татэ къыспэгъокIы.
Сынэгушъо Iэ къыщефэ,
Ышъхьэ къысегъэкIы.
Татэ фэдэу сэ сыхъущт,
IэпэIасэ дэдэу!
Сэри татэ згъэгушIощт,
«КIэлэ дэгъу», – ащ къысиIощт.
Татэ ренэу сегъэгушIо,
IэшIу-IушIухэр къехьы.
ДжэгуалъэкIи сегъэгушIо,
Татэ сыгу рехьы.
Татэ ренэу сыздегъасэ (Хьакъунэ Зарем)
Зэрэхьаблэу сырягупсэу,
Сэ къыса1о «1эпэ1асэр».
Уатэр пытэу с1ыгъ зы 1эмк1э,
Сышъхьахырэп сытеонк1э.
Татэ ренэу сыздегьасэ,
Нанэ ик1ас 1эпэ1асэр,
Татэ зэрэзгъэгуш1уагъэр! -
Пхъэнтэк1у ш1ык1э зэзгъэш1агъэ,
Неущ нанэ фэсш1ыщт тхъуалъэ,-
Тхъу гъэжъожьыгъэ сыфал1э,
Къэсш1ыщт кушъэ неущмыкӀэ,
Къышъхьэпэщт ар сшынахьык1э.
Таущтэу амы1ощт сыхъупхъэу!-
Джащ фэдизыр зэш1осэхы,
1оф зи1эр ренэу къысаджэ,
Сыщысэп сыерыуаджэу.
Ситэтэжъ (Жэнэ Къырымыз)
Ащ ыжакIэ осым фэд,
Ащ ыпакIэ кIыхьэ дэд.
Нэгъунджэшхом къыпхырэплъы,
ГушIоу, чэфэу ар къысэплъы.
Тэтэжъ кIасэу ар сэ сиI,
Iофы Iаджи зэдытиI.
Ащ пхъэшIэныр шIу елъэгъу,
УпхъэшIэныр лъэшэу дэгъу.
Пхъэх цIыкIур сегъэубыты,
Пхъэмбгъур кIакоу зэпысэхы.
Нэужым пхъэпсыр ащ къысеты,
Пхъэмбгъу кIышъор есэупсэхы.
ПхъэнтIэкIу лъакъуи,
ПхъэнтIэкIу кIыби, –
ЗэкIэ мары джы хьазыр,
ЗэхэлъхьакIэм ухэмыукъу!
ГъучIыIунэр ахэсIужьзэ,
Зэзгъэфэжьрэр ыпкъы закъу.
ПхъэнтIэкIу цIыкIур джаущтэу сэшIы,
Тэтэжъ фэдэу джы сэпхъашIэ.
Гупсэ лIыжъэу тэтэжъ сиI,
ТитIуи чэфэу тэ тыщыI.
Ситэтэжъи бэу сэгъашIо,
Сэ сыхъупхъэшъ ар мэгушIо.
Тэтэжъ сегъасэ (Жэнэ Къырымыз)
Тэтэжъ сыгу е1оу
Бэ дэдэ къысе1о.
Мо дэгъу сыхъунэу
Фэчэфэу ик1асэу
Тэтэжъы сегъасэ.
Сэщ пай ыгу илъыр
Тэтэжъ къеупсэлъы:
-Дэгъубэ пхэлъынэу
Ц1ыфыгъи уи1энэу
Сыфаешъ зэгъаш1э
Укъытфэхъу бэгъаш1эу!
-Ц1ыфыгъэр сыд фэда!
-Ц1ыфыгъэр сик1алэ
Зэтелъы къатиблэу…
Жъы хъугъэр о лъытэ
Гук1эгъу зыхэгъэлъи,-
Джар хэтк1и ц1ыфыгъэ.
Нэхъой о афэпш1эу
Бзэджагъи умыш1эу
Узек1омэ дахэу,
Хълпсагъэу, узафэу
Ц1ыфыгъэ ар нафэу.
Къэбзагъэ угу илъэу
1эдэби о пхэлъэу
Шъырытэу ущытмэ
Умакъэ зыпкъ итмэ,
Лъытэ ц1ыфыгъэу.
Шъэогъук1э о уш1умэ
Къин зи1э щы1эмэ
Уиш1уагъэ о ек1мэ
Орк1э щытхъугъэ,
Ар хэтк1и ц1ыфыгъэ
Шъыпкъагъэ о уи1эу
Нахьык1эм уде1эу
Хьатыри ук1ыти
Ягъогу о тети
Ц1ыфыгъэу сэлъытэ.
Къа1олъ,татэжъ, шъыпкъэу
Ц1ыфыгъэм гъунапкъэ
И1а имы1а?
Дунэе нэфынэм
Щыхъоир ц1ыфыгъэ
Ц1ыфыгъэр ч1ым тизышъ,
Плъэгъущтэп ынэзи…
О пшъхьак1э укъэхъумэ
Зып1этэу л1ы ухъумэ,
Ц1ыфыгъэр зыфэдэр
Къэпш1эщт ор дэдэм.
Ар пфэгъэцак1эмэ,
Ар пфэук1оч1ымэ
Ущы1эщт уц1ыфэу
Гухэр къэбгъэнэфэу.
Тэтэжъым икIуакI (Жэнэ Къырымыз)
Тэтэжъ гъогум зытехьак1э,
Гъэш1эгъоны ащ ик1уак1э:
Ылъакъохэр псынк1эу едзы,
Ылъакъохэр чыжьэу едзы,
Уригъусэу узежьэк1э,
Ук1эхьащтэп ш1урыш1ук1э,
Ыуж уитэу учьэн фае,
Армырмэ к1эхьагъуае.
Мафэ горэм нэнэжъ дэжьы
Пхьорэльф к1алэр к1онэу ежьэ.
Ащ тэтэжъыр гъусэу хехы,
К1алэм къе1o: «Тегъажь, ш1эхы!»
Т1ури гъогум зэдытехьэ,
К1алэр псынк1эу къызэ1уехьэ.
Лъэубэкъу закъо тэтэжъ зиш1к1э,
К1алэм ек1у лъэубэкъуищк1э.
-О, тэтэжъыр-, к1алэр маджэ,-
Уилъэубэкъухэр бэу мэхъаджэ!
Ук1ошъущтба нахьы мак1эу?
Уагъэш1агъэп зи о к1уак1э!
Къыщегъак1э тэтэжъ ик1о,
Зэбгъодэтхэу т1эк1урэ мак1ох.
Ау ет1ани щэгъупшэжьы,
Тэтэжъ к1орэу еублэжьы.
Ащ мо к1алэм ыгу къегъэплъы,
Итэтэжъи лъэшэу еплъы:
«О слъэгъурэр пш1эрэп кIуакIэ,
Усш1ыжьыщтэп гъогогъу сшъхьак1э.»
Грамматическэ гъэцэк1энхэр
(Гурыт уровеныр)
Хэт? Сыд?
Гъэцэк1энхэр зэхэзгъэуцуагъэр Ожъ Нахьмэт, къ. Мыекъуапэ
Экраным къытехьэрэ сурэтхэр упч1эу афэбгъэуцурэм елъытыгъэу куп-купэу жъугощых. 1офш1эныр классым щэшъогъэцак1эмэ сурэтым итымк1э к1алэмэ шъуяупч1ыми хъущт
Пазл: глаголым
иуахътэхэр къэгъэнаф.
Пазлым гущы1эухыгъэхэр тетых ахэмэ ахэт глаголхэр охътэ зэфэшъхафмэ арытых. Ахэмэ ашъхьагък1э глаголым иуахътэхэр тетых.
Мы уахът зыфи1орэ вкладкэм те1унк1и, мы уахътэм ит гущы1эухыгъэхэр къыхэхых. Джэуапыр тэрэзмэ сурэтыр къызэ1ук1ыщт.
Ет1анэ блэк1ыгъэ уахътэр къыхэх, джаущтэу рек1ок1.
Лъы1эсрэ/
лъымы1эсрэ глаголхэр
Гущы1эухыгъэу экраным къытехьэрэмэ ахэт глаголхэр зыфэдэхэр къэогъэнафэ ык1и ащ елъытыгъэу гущы1эухыгъэр купэу зыхахьэрэм мышкэмк1э оубытышъ хэодзэ.
Таблицэу бзэ гущы1эхэр
Гущы1эхэр бзэ гущы1эу зыщыщым елъытыгъэу жъугощых: пкъыгъуац1эхэр, плъышъуац1эхэр, глаголхэр.
Гущы1эхэр таблицэм ышъхьагъ тетых. Мышкэмк1э ахэр таблицэм зыщищык1эгъэ ч1ып1эм ижъугъэуцох.
Глагол лъэпсапэхэр 1
Гущы1эухыгъэмэ глаголхэр лъэпсапэхэр тэрэзэу апыжъугъахьэзэ шъуухыжь.
Джэуапым гущы1э тэрэзыр къыхэх
Глагол лъэпсапэхэр 2
Экраным гущы1эу къытехьэхэрэр купищэу жъугощых, глагол лъэпсапэмэ къагъэлъагъорэм елъытыгъэу.
Глагол лъэпсапэу къапыхьэхэрэр те, щэ, дэ.
Ныдэлъфыбз
Ныдэлъфыбз (КIубэ Щэбан )
Зилъэпкъыбзэ емыджэрэр
Зыхэс лъэпкъым хэк1одэн.
Лъэпкъ къэнак1эм гъогоу и1эр –
Ныдэлъфыбзэк1э уеджэн.
Л1ышъхьэу тхэти,
Титхьамати къэрэущ,
Дунаишхом ц1ыфэу тетмэ
Тэ тащыщ.
Ащ къыпытэу ини цIыкIуи тэрэтэдж,
Ныдэлъфыбзэу къыддэхъугъэм тэ тежъугъадж.
Хэти ыш1ошъ ар орэхъу,
Тхыдэм ш1ук1э мыр къинэн:
Тилъэпкъыбзэ мы дунаим
Гъаш1эу и1эм дыщы1эн.
ЕшIэ шIоу ащ адыгабзэ (Дэрбэ Тимур)
Щыд къаигъэр къэуцугъ,
Зыдежьагъэр щыгъупшагъ.
1э щысфэнэу сек1ол1агъ,
«Щыт» зесэ1ом ежьэжьыгъ.
Сыдым пае? Къызгуры1уагъэп.
Сэ мо щыдым зи есш1агъэп.
Зэхиш1агъэп сигъэш1уабзэ,
Еш1э ш1оу ащ адыгабзэ.
Ныдэлъфыбз (МэщбэшIэ Иcхьак)
Мы дунай нэфым апэрэ псалъэр
Щыщ сфэзышIыгъэр синыдэлъфыбз,
Гур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ
Илъэгэ Iуатэу бгъэгум дизыбз.
Ным ибыдзыщэу сIупэ Iуфагъэр
Дыджыпсыджые таущтэу сфэIон,
ЦIыфыгъэ хабзэу ащ къысхилъхьагъэр
Жьыщэгъу сеIэфэ, гум щыбэгъон.
ЧIылъэм сехыжьэу сыкъытехьажьмэ,
Сыхарэгъади, сымыдэхъун.
Хъухэщтэп ясIоу сыбзэ ясхъожьмэ,
А сыхьат дэдэм сылIэжьми хъун!
Жьыбгъэу къилъыгъэм фэдэу мэкъэхъоу,
Уц тхьэпэ шъабэм фэдэу Iушъабэу,
ПсынэкIэчъ къабзэм фэдэу ар сфэхъоу,
Тыгъэу къысфепсрэм фэдэу сшIофабэу
Синыдэлъфыбзэ сфэдэйми дэгъуми,
Дунаир рысшIэу чIылъэм сытет,
Сыдырэ уахъти – гъэбэжъуи огъуи –
СэркIэ ощхбыбым ренэу ар фэд.
Ныдэлъфыбз (МэщбэшIэ Иcхьак)
Мы дунай нэфым апэрэ псалъэр
Щыщ сфэзышIыгъэр синыдэлъфыбз,
Гур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ
Илъэгэ Iуатэу бгъэгум дизыбз.
Ным ибыдзыщэу сIупэ Iуфагъэр
Дыджыпсыджые таущтэу сфэIон,
ЦIыфыгъэ хабзэу ащ къысхилъхьагъэр
Жьыщэгъу сеIэфэ, гум щыбэгъон.
ЧIылъэм сехыжьэу сыкъытехьажьмэ,
Сыхарэгъади, сымыдэхъун.
Хъухэщтэп ясIоу сыбзэ ясхъожьмэ,
А сыхьат дэдэм сылIэжьми хъун!
Жьыбгъэу къилъыгъэм фэдэу мэкъэхъоу,
Уц тхьэпэ шъабэм фэдэу Iушъабэу,
ПсынэкIэчъ къабзэм фэдэу ар сфэхъоу,
Тыгъэу къысфепсрэм фэдэу сшIофабэу
Синыдэлъфыбзэ сфэдэйми дэгъуми,
Дунаир рысшIэу чIылъэм сытет,
Сыдырэ уахъти – гъэбэжъуи огъуи –
СэркIэ ощхбыбым ренэу ар фэд.
Сиадыгабз (Нэхэе Руслъан)
Сиадыгабзэ дахэу бзэрабзэу
Узэрэнэсэу къэгущы1эщт .
Сиадыгабзэ сэрк1э гъэш1уабзэу
Сэ сыщэ1эфэ сырыпсэлъэщт.
Адыгэ лъэпкъым ылъэпсэ лъагъор
Сиадыгабзэу сэ сиорэд .
Гъэтхэ къэгъагъэу къызэ1уихыгъэр
Сиадыгабзэу синыдэлъфыбз.
Тиц1ык1уи ини тыгъэу къатепсэу
Шъоупсы занэу ар а1орэлъ.
Сиадыгабзэ гугъэр къылъэсэу
Л1эш1эгъу пчъагъэм къыздэрэпсалъ.
Синэнэ 1эш1оу синэнэ к1асэм
Сэ къыс1уилъхьагъэр сиадыгабз.
Сыдэу тхьар еуи зыбзэ к1осагъэм ,
Лъэпкъым ынапэр иныдэлъфыбз.
Синыдэлъфыбзэ – сипшыс, сиорэд! (Дзыбэ Санят)
Синыдэлъфыбзэ - сипшыс, сиорэд!
Сызгъэадыгэрэ тамэу ар згот.
Ным къыситыгъэ 1ахьэу ар схэлъ.
Ч1ым сытетыфэ с1упэ терэлъ.
Гопэгъу зехьагъуи, охътэ къиныгъуи,
Ш1улъэгъу мэкъамэу гум икъихыгъуи
Гупшысэу схэлъыр къырыхэсхышъоу
Синыдэлъфыбзэ си сэ гъусэш1оу.
Псыхъом ичъак1и, бзыум иджаки,
Псэр зыфэхъуапсэрэм и1ушъэшъак1и –
Щызэхэпхыщт ащ узыфаер. Ош1а,
Сыбзэ тхьамык1эп шъо зэрэшъуш1ош1эу!
Ныдэлъфыбз (МэщбэшIэ Иcхьак)
Гъэмэфэ огъум псы щэндж гуIалэу
Нэпкъым дэгъукIрэм фэдэу игъашIэ,
Зэуи рамыдзэу, ашIошIрэр раIуалIэу
Синыдэлъфыбзэ игугъу къысфашIы:
«Моу типсырыкIы плъапэ зэрибдзэу
Уиадыгабзэ хэт ищыкIагъ?..»
АIозэ тхьапшрэ зэрамыпэсэу
Ащ пае тхьапшрэ, тхьапшрэ фаIуагъ.
Мы дунай нэфым апэрэ псалъэр
Щыщ сфэзышIыгъэр синыдэлъфыбз,
Гур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ
Илъэгэ Iуатэу бгъэгум дизыбз.
Ным ибыдзыщэу сIупэ Iуфагъэр
Дыджы псыджые таущтэу сфэIон.
ЦIыфыгъэ дахэу ащ къысхилъхьагъэр
Жьы щэгъу сеIэфэ гум щыбэгъон.
ЧIылъэм сехыжьэу сыкъытехьажьмэ,
Сыхарэгъади, сымыдэхъун.
Хъухэщтэп ясIоу сыбзэ ясхъожьмэ,
А сыхьат дэдэм сылIэжьми хъун.
Жьыбгъэу къилъыгъэм фэдэу мэкъэхъоу,
Уц тхьапэ цIыкIум фэдэу Iушъабэу,
ПсынэкIэчъ къабзэм фэдэу къысфэхъоу,
Тыгъэу къысфепсырэм фэдэу сшIофабэу,
Синыдэлъфыбзэ дэими дэгъуми
Дунаир рысшIэу чIылъэм сытет,
Сыдырэ уахъти – гъэбэжъуи огъуи
СэркIэ ощхбыбым ренэу ар фэд.
Хьатх Мыхьамэты иорэд мафэ
Сщимыгъэгъупшэу лIэшIэгъум хещы,
Нарт Шэбатныкъо ишъыпкъэ зафэ
Бзэджагъэу щыIэр гъашIэм сфыхечы.
Сятэ ичIыгоу ным къыситыгъэм
Ижъогъэ нэзы сыготэу сэкIо,
Дэхагъэр зэкIэ фэзгъадэу тыгъэм
АщкIэ дунаим орэд фэсэIо.
Адыгабзэр (Къуекъо Налбый)
Адыгабзэр
Огу нэфынэу къабзэ.
Насып нэгоу дахэ,
Осы гъогоу махэ,
КIэлэ джэгоу, чэфы,
Пщэсы лъэгоу, шъэфы.
Сабый ибэу, хые,
Щылыч Iашэу, пкъые.
Уиныбджэгъумэ, щашIэ.
Гъэбэжъу мафэу къерэщх,
Шыблэ макъэу, орэщх –
Сэ сиощх, сищхы макъ,
Сэ сигъашI, сыбзэ закъу.
СыщыгъаI, сыгъэпсалъ,
УщэIэфэ сипIалъ.
Сидыгабз (Къуекъо Налбый)
Къины. Онтэгъу.
Хьазаб рыпIощтмэ – ар Iэрыфэгъу.
Убгэщтмэ – джадэ,
Имэкъэ гъашIуи гъыбзэм фагъадэ.
ИшIэти – щылыч,
ПсынкIагъэу хэлыр – шы емылыч.
Иорэд мэIупчъапчъэ,
Гугъэуз макъэу IуекIы унапчъэр.
Хьылъэу зеIэты, игъашIэ фэдэкъабзэу.
Сыд макъэ уиIэни, насып уиIагъэмэ?
Тыдэ къэкIына, сикъош, адыгабзэр,
Адыгэмэ зэхамылъхьагъэмэ?..
УкъысэупчIымэ: тыдэ къэкIыгъ
Щылычэу джэрэ уимакъэ?
– Сэшхуабэ къушъхьэтхмэ ащызэпыкIыгъ,
Хьадэгъур ашъхьагъ щысакъэу.
УкъысэупчIымэ: тыдэ къэпхыгъ
Нэпсыцэу гъыбзэ гущыIэр?
– Лъфыгъабэ къушъхьэтхмэ ащыфэхыгъ,
СымышIэу ябэн зыдэщыIэр.
УкъысэупчIымэ: тыдэ зепхьагъ
Джы нэс уионтэгъуагъэ?
– Зы кIочIэ закъо гъэшIэным сиIагъ –
Къэслъфыгъэм сыриджэгъуагъэп.
ЫшIагъ улIэныр, ышIагъ улIыныр,
Ау джэгъогъугум уфэпщылIыныр
ЫшIагъэп, е гъэрэу зыптыныр.
Нарт лъэпкъым уфэдэкъабзэу,
Укъэзгъотыжьыгъ, адыгабз.
Сыдэплъыешъ – сашъхьагъы огу къабзэр
Зигъэадыгабзэу нэфынабз.
Сыдэплъыешъ, тыжьынэу чъыгъэу,
Пщэсыр сашъхьагъ къыщэкIуашъэ,
Отэбэчэу, пчэнэ ищыгъэу,
Адыгабзэр фэд чылэ пшъашъэм.
Пчэдыжьыпэмэ янэфы ткIопсмэ
КъарэкIо осэпсы лъапшъэу.
Адыгэбзэ гущыIэр умыпсэмэ,
Тыдэ укъэкIыгъ о, пшъашъэр?
ЗгъэшIагъи згъэшIэщт илъэси
КъарэкIо осэпсы лъапшъэу.
Iэпэ закъокIэ огум уерэнэси,
Синыдэлъфыбз (Бэрэтэрэ Хьамид )
Джыри згъэшIэнэу сэшIы сэ гъишъэ,
Ау сымышIэжьмэ синыдэлъфыбзэ,
Нарт Саусэрыкъо сшIэна ихъишъэ,
Айдэмыркъаны сшIэна игъыбзэ?
СIорэмылъыжьи адыгэ псалъэр,
Сянэ сыдэущтэу ыцIэ къэсIона?
Сыбзэ Iумылъмэ, шIулъэгъу пщыналъэр
Слъэпкъы сыдэущтэу фэзгъэлэжьэна?
СэшIэ сэ Iаджи, адыгэ хабзэр
ШъорышI тамыгъэ зыфишIыжьыгъэу,
Ау Пшызэ икIмэ, иадыгабзэ
ЗигъэнэшIошIзэ щыгъупшэжьыгъэу.
СикIыгъ сэ Пшызи, сикIыгъ хэгъэгум,
Ау сщыгъупшагъэп лъэпкъым ылъапсэ,
Гупшысэ къабзэу дизыр сыбгъэгум
КъырысIотагъ сэ сиадыгабзэ.
Адыгэ усэу сыкъызэджагъэр
СырихьылIагъ сэ зыгу лъыIэсыгъи,
Адыгэ тхылъэу афыздэсщагъэр
Анахь тынышIухэм апэзышIыгъи…
Зыбзэ дэдзыхы зышIырэ цIыфыр,
О къыпфэсэшIы зы дэо закъо:
Пфэпщыныжьына нымкIэ уичIыфэ,
Пфэщэчыжьына лъэпкъымкIэ хьакъыр?
Сызыщыфаем сэгъэбзэрабзэ (Дэрбэ Тимур)
Синыдэлъфыбзэ ным къысIуилъхьагъ,
Псынэпсы къабзэкIэ сигъэшъокIыгъ,
СищыIэныгъэ псэ къыхилъхьагъ,
Сигъогуи нэфым фиузэнкIыгъ.
Сэ къэсэухъумэ сиадыгабзэ,
Зы бзыужъыеу бгъэм щысэгъашIо,
Сызыщыфаем сэгъэбзэрабзэ,
Исэгъэбыбэ лъагэу тиуашъо.
Ерэтба огум, тыгъэм пэшIэтэу,
Орэбыбатэ ташъхьагъы итэу,
ЩэрэI егъашIэм тэ тиIотакIоу,
Лъэпкъым ымакъэу, ихьатыякIоу!
Гъунэ иIэнэп джащыгъум сыбзэ,
ТшIуагъэкIодынэп тишэны хабзэ,
ЦIыф мины пчъагъэмэ ар агъэшIон,
Насып зыгъотрэмэ адэгушIон.
Насып зимыIэм еушъыинэу,
Зы гукIэгъубзи, сэшIэ, иIэн.
Щытхъу къэзылэжьрэр ащ ыгъэинэу,
Акъыл жэбзэшIур пигъохышъун.
Тым иIэшIугъи, ным ишIулъэгъуи,
Сабый гъэшIуабзэм непэ рысшIагъ.
Адыгэ лъэпкъым игуфэбагъи
Синыдэлъфыбзэ сэ сигъэшIагъ.
Лъагэ ытамэ (Хьакъунэ Зарем)
Синыдэлъфыбзэ
Пчэдыжь осэпсэу
Ч1ым къыдэущы,
Симыгъэгъуащэу
Сыкъырещэк1ы.
Ащ имэкъамэ
Лъагэ ытамэ
Ар тэ1этыфэ, –
Л1ыжъы жэк1эфи,
К1и, жъи зэфэдэу
Тэжъугъэгъэфедэ!
Бзэ зимыIэр хэтми лъэпкъэп (Хьакъунэ Зарем)
Зауи маш1уи зэринэк1ыгъ
Адыгабзэм, ащ пай нэк1ы
Хъугъэп нахь игущы1алъэ,
Хъярым непэ инэфылъэ
Тигуапэу къыры1утэхы,
Хьарыфхэм тызэтырахы,
Гущы1эр къытфагъэдахэу.
Хъущтэп непэ бээр дэдгъэхы,
Къыч1едгъанэ изы макъэ!
Бээ зимы1эр хэтми лъэпкъэп,
Джары лъапсэр, джары шъхьапэр,
Бээр джащ пай тэжъугъэгъэлъап1э!
ЗэрэслъэкIэу сыоубзэ (Хьакъунэ Зарем)
Макъэк1э усэгъэфедэ,
Хьарыфхэмк1э гум уисэдэ,
Ш1у слъэгъурэ, адыгабзэр!
Зэрэслъэк1эу сыоубзэ,
Сыбдытехьэ гьогууанэ,
Ущысэ1эты сиунэ,
Ус1ыгъ джэныкъом удэсэу,
Ащ нахьыш1уи къыопэсыгъ!
Макъэк1э усэгъэфедэ,
Къытехъуагъэп ч1ым ощ фэдэу
Ным фэзгъадэу, сыфэгу1эу,
Шъоупс зэпыт уигущы1э!
Тыгъэм инурэу лъэпкъым къыхэкIыгъ (Хьакъунэ Зарем)
Сымыгъэфедэу къыхэк1рэп мафэ,
Синыдэльфыбзэу си1эшъхьэ мафэ,
Гум щысэгъаш1о лъэпкъы тамыгъэр,
Тхьар къызэтагъэр ыбзэ хэныгъэп!
Гъаш1эр къэсэхьы джар синасыпэу,
Ар сэзгъэш1агъэм къелэжьы псапэ,
Къыздесэхьак1ы сырыгушхозэ,
Нахьыжъхэм зэкӀэм щытхъу афас1озэ,
Сымыгъэфедэу къыхэк1рэп мафэ,
Синыдэльфыбзэу си1эшъхьэ мафэ,
Ар зы1умылъыр лъытэ бзакок1э,
Тыгъэм инурэу лъэпкъым къыхэк1ыгъ!
Хэль ащ ны-тыхэм яубзэ! (Хьакъунэ Зарем)
Сщыгъупшэщтэп ныдэльфыбээр,-
Хэль ащ ны-тыхэм яубзэ!
Гъаш1эм ар къыздесхьак1ынэу,
Сэгъэбзэрабзэ ипщынэ.
Мэкъамэхэм гур къа1эты,
Лъэпкъ гупшысэр къысшъхьарытэу,
Сэгъэфедэ адыгабзэр,
Егъэ1орышІэ чанэу спсэ.
Сщыгъупшэщтэп ныдэльфыбзэр!
Хэлъ ащ ны-тыхэм яубзэ,
Сабыигьор гум къагъэк1эу,
Дунаир къегъэк1эрак1э!
Бзэу сIулъыр сэгъэкIэракIэ (Хьакъунэ Зарем)
Бзэу с1улъыр сэгъэк1эрак1э,
Хьарыфхэр зэхэсэгъапк1эх
Адыгабзэр сиушъхьагъоу,
Нэнэжь ит гуш1оу сашъхьагъы.
«Нэнэ к1ас!»-с1озэ, къэсэтхы,
«Тэтэ гупс!» с1озэ, сыкъехы,
Сарыгушхозэ хьарыфхэм,
Хэстхагъэх ш1у слъэгъурэ цӀыфхэр,
Нэк1убгьор къысэмэк1эк1эу,
Дахэу стхынхэу сфыээш1ок1ы.
Еуплъэк1у стхыгъэр зэк1э.
-Утхэ хъугъэ, - е1о 1упк1эу, -
Нанэ, гуш1озэ къысщэтхъу.
Сэтхэ къины къысщымыхъоу,
Бзэу с1улъыр сэгъэк1эрак1э,
Игугъ сш1ыщт ащ ренэу ш1ук1э!
Бзэу сIулъыр сэгъэкIэракIэ (Хьакъунэ Зарем)
Бзэу с1улъыр сэгъэк1эрак1э,
Хьарыфхэр зэхэсэгъапк1эх
Адыгабзэр сиушъхьагъоу,
Нэнэжь ит гуш1оу сашъхьагъы.
«Нэнэ кӀас!»-сӀозэ, къэсэтхы,
«Тэтэ гупс!» сӀозэ, сыкъехы,
Сарыгушхозэ хьарыфхэм,
Хэстхагъэх ш1у слъэгъурэ цӀыфхэр,
Нэк1убгьор къысэмэк1эк1эу,
Дахэу стхынхэу сфыээш1ок1ы.
Еуплъэк1у стхыгъэр зэк1э.
-Утхэ хъугъэ, - е1о 1упк1эу, -
Нанэ, гуш1озэ къысщэтхъу.
Сэтхэ къины къысщымыхъоу,
Бзэу с1улъыр сэгъэк1эрак1э,
Игугъ сш1ыщт ащ ренэу ш1ук1э!
Ныдэлъфыбзэр (ЛIыхъукIэ Гощнагъу)
Ныбыдзыщэм иIэшIугъэ къыдежьагъэу,
Ныдэлъфыбзэр гъэшIэ лъагъом къыбдытехьэ.
Плъышъо пчъагъэу, дунаишхор зэхэпшIагъэу,
Гупшысабэ уигущыIэхэм зэрахьэ.
Пчэдыжь тыгъэм инэбзыи фэдэкъабзэу,
Къегъэнэфы, уегъэфабэ ныдэлъфыбзэм,
Идэхагъэ фэогъадэ бзыумэ абзэ,
Ау игъыбзэ гур ефызы, уесты нэпсэу.
Лъэпкъ тарихъым инэкIубгъохэм атетэу,
Лъэгъо кIыхьэу, хъугъэ-шIагъэхэм уахещэ,
Лъэуянэу узынэсрэр ыгъэпытэу,
ШIэныгъэшхом илъэгапIэ бзэм уфещэ.
Гум ихъыкIи, нэм ылъэгъуи – пстэуми апсэ
ПызгъэкIагъэу, щызыгъэIагъэр о убзэ.
Хэтрэ лъэпкъи егъэлъапIэ ныдэлъфыбзэр,
Зигъэгъус о ренэу нафэу, зафэу убзэ.
Узэдэ1ущтыр пшысэхэр ык1и гъэцэк1энхэу ягъусэхэр
(Гурыт уровеныр)
Амк1ышъэмрэ
пылымрэ
Мы 1офш1эн купыр гъэцэк1энипл1эу зэхэт:
1) гущы1э пчъагъэу ыш1эрэр гъэунэфыгъэнымк1э: пшысэм щыщ гущы1эхэр сурэтмэ апэбгъэуцун;
2) пшысэм уедэ1ун;
3) упч1эмэ яджэуап къетыжь;
4) пшысэм хъугъэ-ш1агъэу къы1уатэрэр зэк1элъык1ок1э тэрэзым тетэу гъэунэфы.
Тхьак1умк1ыхьэмрэ
аслъанымрэ
Мы 1офш1эн купыр гъэцэк1энипл1эу зэхэт:
1) пшысэм едэ1ух;
2)пшысэм щыщ гущы1эхэр сурэтмэ апэбгъэуцун;
3) къэзы1орэ л1ыхъужъым елъытыгъэу гущы1эухыгъэхэр куп-купэу жъугощых;
4) гущы1эухыгъэмэ ащык1эрэ гущы1эхэр пшысэм къыхэшъухи хэжъугъэуцожьых.
Чэтыр, цыгъор ыкIи атакъэр къеджэрэр
Мы 1офш1эн купыр гъэцэк1энитфэу зэхэт:
1) гущы1э пчъагъэу ыш1эрэр гъэунэфыгъэнымк1э: пшысэм щыщ гущы1эхэр сурэтмэ апэбгъэуцун;
2) пшысэм уедэ1ун;
3) упч1эмэ яджэуап къетыжь;
4) аудио упч1эмэ яджэуап къетыжь;
5) гущы1эухыгъэмэ ащык1эрэ гущы1эхэр пшысэм къыхэшъухи хэжъугъэуцожьых.
Нэмык1 гъэцэк1энэу къытыхэрэр
(Ублэп1э/гурыт уровеныр)