Зытхыгъэм пай
Сэ сц1эр Лера,
бзэш1эныгъэм сыпылъ.
Къалэу Мыекъуапэ сыкъыщыхъугъ ык1и сыщеджагъ, Москва дэт Къэралыгъо Университетым ифилологическэ факультет къызэсэухым инджылызыбзэмк1э езгъэджэнхэу фитыныгъэ си1э хъугъэ. Ащ ыуж инджылызыбзэр нахь куоу зэзгъаш1эмэ сш1оигъоу къалэу Вашингтон (штатэу Колумбия) дэт Американскэ университетым магистратурэр къыщысыухыгъ.
Инджылызыбзэр язгъэш1эн къодыер арэп, бзэш1эныгъэм фэгъэхьыгъэ ушэтынхэр сш1ынхэу исхъухьагъ. Ащ къыхэк1к1э еджэныр лъызгъэк1отэнэу программэу PhD зыфи1орэр къыз1эк1эзгъэхьанэу Къэралыгъо университетэу штатэу Пенсильванием итым сыч1эхьагъ.
А университетым илъэсипл1 программэр къыщысыухыгъэу адыгабзэм изэгъэш1эн, хэхъоныгъэу ыш1ыхэрэр Адыгэ Республикэм зэрэщырек1ок1ырэм фэгъэхьыгъэ диссертацие сэтхы.
Сыда адыгабзэм сыдэлэжьэнэу зык1ыхэсхэгъэр?
Бзэш1эныгъэм сыдэлажьэзэ, сш1огъэш1эгъоны хъугъэ илъэс мин пчъагъэмэ зич1ыгу щыпсэугъэ ц1ыф лъэпкъымэ абзэ зыфэдэм. Мыщ фэдэ лъэпкъымэ абзэ икъэухъумэн урысыем изакъоп зэрэдунаеу джы дэдэм зигъо 1офыгъоу щыт. Угу къегъэк1ых Великобританием кельтыбзэ къутамэм хахьэрэ бзэхэу уэльсыбзэр, шотландыбзэр, баскыбзэр Испанием, навахыбзэр США-м, Новэ Зеландием маориибзэр нэмык1хэри. Мыхэм ащыщыбэ диссертациехэр инджылызыбзэк1э атхыгъэх, бэмэ апае зэреджэщт программэхэр зэхагъэуцох.
Къохьап1эм илингвистхэр адыгабзэм и1оф зытетым икъу фэдизэу щыгъуазэхэп, адыгабзэм изэгъэш1эн мэхьанэ и1эу, уна1э тетын фаеу щыт нахь мыш1эми. Адыгэхэу 1эк1ыб къэралыгъомэ ащыпсэурэмэ мы упч1эм изэш1охын гъэш1эгъоны къаш1ы.
Гущы1эм пае, США-м щыпсэурэ адыгэмэ адыгабзэр зэрэщызэрагъаш1эрэмрэ Адыгэ хэкум щыпсэурэ адыгэмэ зэрэзэрагъаш1эрэр, ащ изэгъэш1эн зэрэфыщытхэмрэ зэзгъаш1эмэ сш1оигъу.
Сыщэгугъу мы упч1эм иджэуап къестышъунэу. Джы дэдэм сыушэтырэр къалэм дэт еджап1эхэмрэ къуаджэмэ адэт еджап1эхэмрэ адыгабзэр зэращызэрагъаш1эрэ ш1ык1эр ары.
Сэ адыгабзэк1э сэгущы1а?
Адыгэ хэкум сыщыпсэу зэхъум адыгабзэр еджап1эм зы илъэс ны1эп зэрэщызэзгъэш1агъэр. Пш1ым нэс лъытак1э щызэзгъэш1эгъагъ ык1и усэ ц1ык1оу «Елкэм дэжь» зыфи1орэр зэзгъэш1эгъагъэ.
Зэгорэм мыхэмэ яш1уагъэ къысэк1ыжьыгъагъ бзэш1эныгъэмк1э МГУ-м экзаменым тфы къэсхьыным пае. Диссертацием итемэ згъэнафи(къыхэсхи) скайпымк1э адыгабзэр зэзгъэш1энэу езгъэжьагъ. Илъэсит1у хъугъэу адыгабзэр зэсэгъаш1э. Мы уахътэм къык1оц1 текст ц1ык1ухэм къарык1ырэр къызгуры1оу сяджэнэу, гущы1эухыгъэхэр сэщ пае, сиунагъо пае зэхэзгъэуцонхэу ык1и зэдэгущы1эгъу ц1ык1ухэр синэ1осэ темэхэмк1э сш1ышъунэу зэзгъэш1агъэ.
Бзэу зэзгъэш1агъэмэ(инджылызыбзэр, нидерландыбзэр, испаныбзэр) адыгабзэр сэрк1э анахь къин ык1и анахь гъэш1эгъон. Ащ ыпэк1э зыпарк1и сеол1агъэп зы гущы1эм суффикс, приставкэхэм яш1уагъэк1э мэхьанэ пчъагъэ и1эн ылъэк1эу.
Сик1эсэ гущы1эу – тыгъэгъаз, тыгъэм зызэригъазэрэр къызэрик1ырэм фэшъхьафэу ет1ани илъэсым имазэхэм ащыщэу декабрэр къек1ы, ык1и семчыкри(подсолнух) къек1ых. Сэ сиш1ош1ык1э мыщ гупшысэ куу и1эу щыт ык1и дахэ.
Шъопсэу!
Тхьауегъэпсэушхо ес1омэ сш1оигъу Унэрэкъо Щамсэт ыгу етыгъэу, щы1эгъэшхо хэлъэу адыгабзэр зэрэсигъаш1эрэм, сайтым изгъэхьащт онлайн-гъэцэк1энхэр язэхэгъэуцонк1э иш1уагъэ къызэрэсигъэк1ырэм фэш1.
Джащ фэдэу, адыгабзэм ик1элэегъаджэхэу сиушэтынхэм къахэлажьэхэмэ тхьауегъэпсэу ясэ1о. Зиш1уагъэ къысэк1хэу я 22-рэ гимназием ик1элэегъаджэхэу Къайтмэс Эммэ Инвер ыпхъум, Беслъангъур Светланэ Щамсудинэ ыпхъум; Адыгэ Республикэ Гимназием ик1элэегъаджэу Темзэкъо Маринэ Мэджыдэ ыпхъум. Я 5-рэ гимназием ик1элэегъаджэхэу Гъыщ Светланэ Тыгъуанэ ыпхъум, Ожъ Нахьмэт Хьымэр ыпхъум, Кощхьэблэ гурыт еджап1эу №1-м ик1элэегъаджэхэу Ешэкъо Марзият Сэфэрбый ыпхъум, Дзаго Муслимэт Исмахьилэ ыпхъум, К1ыржьын Фатимэ Аслъан ыпхъум, я6-рэ гурыт еджап1эу къ. Гъобэкъуае дэтым ик1элэегъаджэхэу Такахъо Сусанэ Бэчыр ыпхъум, я 6-рэ гурыт еджап1эу Къ. Хьатыгъужъыкъуае дэтым ик1элэегъаджэхэу Нэшъулъэщэ Саудэт Нурбый ыпхъум ык1и Хьаткъо Сусанэ Кимэ ыпхъум сафэраз, сыгу къызде1эу тхьашъуегъэпсэу шъосэ1о.
Тхьауегъэпсэу есэ1о Анцокъо Сурэт Хьазрэт ыпхъум макъэхэр зэрэзэбгъэш1эщт гъэцэк1энхэр къызэрэситыгъэм фэш1.
Тхьауегъэпсэу ясэ1о Райнер Фееррэ Рустам Къагъанэкъомрэ гъэцэк1энхэр зэхэзгъэуцо зэхъум хэукъоныгъэу сш1ыхэрэр къызэрагъэтэрэзыжьыгъэм пае.
Къудайнет Ислъамрэ Аулъэ Асхадрэ сайтым игъэпсын пае къызэрэздэ1эпы1агъэхэмк1э ык1и Праток Сусанэ 1эпэ1эсэныгъэ хэлъэу сурэт зэрэстырихыгъэмк1э тхьауегъэпсэу ясэ1о.
Зытхыгъэм пай
Сэ сц1эр Лера,
бзэш1эныгъэм сыпылъ.
Къалэу Мыекъуапэ сыкъыщыхъугъ ык1и сыщеджагъ, Москва дэт Къэралыгъо Университетым ифилологическэ факультет къызэсэухым инджылызыбзэмк1э езгъэджэнхэу фитыныгъэ си1э хъугъэ. Ащ ыуж инджылызыбзэр нахь куоу зэзгъаш1эмэ сш1оигъоу къалэу Вашингтон (штатэу Колумбия) дэт Американскэ университетым магистратурэр къыщысыухыгъ.
Инджылызыбзэр язгъэш1эн къодыер арэп, бзэш1эныгъэм фэгъэхьыгъэ ушэтынхэр сш1ынхэу исхъухьагъ. Ащ къыхэк1к1э еджэныр лъызгъэк1отэнэу программэу PhD зыфи1орэр къыз1эк1эзгъэхьанэу Къэралыгъо университетэу штатэу Пенсильванием итым сыч1эхьагъ.
А университетым илъэсипл1 программэр къыщысыухыгъэу адыгабзэм изэгъэш1эн, хэхъоныгъэу ыш1ыхэрэр Адыгэ Республикэм зэрэщырек1ок1ырэм фэгъэхьыгъэ диссертацие сэтхы.
Сыда адыгабзэм сыдэлэжьэнэу зык1ыхэсхэгъэр?
Бзэш1эныгъэм сыдэлажьэзэ, сш1огъэш1эгъоны хъугъэ илъэс мин пчъагъэмэ зич1ыгу щыпсэугъэ ц1ыф лъэпкъымэ абзэ зыфэдэм. Мыщ фэдэ лъэпкъымэ абзэ икъэухъумэн урысыем изакъоп зэрэдунаеу джы дэдэм зигъо 1офыгъоу щыт. Угу къегъэк1ых Великобританием кельтыбзэ къутамэм хахьэрэ бзэхэу уэльсыбзэр, шотландыбзэр, баскыбзэр Испанием, навахыбзэр США-м, Новэ Зеландием маориибзэр нэмык1хэри. Мыхэм ащыщыбэ диссертациехэр инджылызыбзэк1э атхыгъэх, бэмэ апае зэреджэщт программэхэр зэхагъэуцох.
Къохьап1эм илингвистхэр адыгабзэм и1оф зытетым икъу фэдизэу щыгъуазэхэп, адыгабзэм изэгъэш1эн мэхьанэ и1эу, уна1э тетын фаеу щыт нахь мыш1эми. Адыгэхэу 1эк1ыб къэралыгъомэ ащыпсэурэмэ мы упч1эм изэш1охын гъэш1эгъоны къаш1ы.
Гущы1эм пае, США-м щыпсэурэ адыгэмэ адыгабзэр зэрэщызэрагъаш1эрэмрэ Адыгэ хэкум щыпсэурэ адыгэмэ зэрэзэрагъаш1эрэр, ащ изэгъэш1эн зэрэфыщытхэмрэ зэзгъаш1эмэ сш1оигъу.
Сыщэгугъу мы упч1эм иджэуап къестышъунэу. Джы дэдэм сыушэтырэр къалэм дэт еджап1эхэмрэ къуаджэмэ адэт еджап1эхэмрэ адыгабзэр зэращызэрагъаш1эрэ ш1ык1эр ары.
Сэ адыгабзэк1э сэгущы1а?
Адыгэ хэкум сыщыпсэу зэхъум адыгабзэр еджап1эм зы илъэс ны1эп зэрэщызэзгъэш1агъэр. Пш1ым нэс лъытак1э щызэзгъэш1эгъагъ ык1и усэ ц1ык1оу «Елкэм дэжь» зыфи1орэр зэзгъэш1эгъагъэ.
Зэгорэм мыхэмэ яш1уагъэ къысэк1ыжьыгъагъ бзэш1эныгъэмк1э МГУ-м экзаменым тфы къэсхьыным пае. Диссертацием итемэ згъэнафи(къыхэсхи) скайпымк1э адыгабзэр зэзгъэш1энэу езгъэжьагъ. Илъэсит1у хъугъэу адыгабзэр зэсэгъаш1э. Мы уахътэм къык1оц1 текст ц1ык1ухэм къарык1ырэр къызгуры1оу сяджэнэу, гущы1эухыгъэхэр сэщ пае, сиунагъо пае зэхэзгъэуцонхэу ык1и зэдэгущы1эгъу ц1ык1ухэр синэ1осэ темэхэмк1э сш1ышъунэу зэзгъэш1агъэ.
Бзэу зэзгъэш1агъэмэ(инджылызыбзэр, нидерландыбзэр, испаныбзэр) адыгабзэр сэрк1э анахь къин ык1и анахь гъэш1эгъон. Ащ ыпэк1э зыпарк1и сеол1агъэп зы гущы1эм суффикс, приставкэхэм яш1уагъэк1э мэхьанэ пчъагъэ и1эн ылъэк1эу.
Сик1эсэ гущы1эу – тыгъэгъаз, тыгъэм зызэригъазэрэр къызэрик1ырэм фэшъхьафэу ет1ани илъэсым имазэхэм ащыщэу декабрэр къек1ы, ык1и семчыкри(подсолнух) къек1ых. Сэ сиш1ош1ык1э мыщ гупшысэ куу и1эу щыт ык1и дахэ.
Шъопсэу!
Тхьауегъэпсэушхо ес1омэ сш1оигъу Унэрэкъо Щамсэт ыгу етыгъэу, щы1эгъэшхо хэлъэу адыгабзэр зэрэсигъаш1эрэм, сайтым изгъэхьащт онлайн-гъэцэк1энхэр язэхэгъэуцонк1э иш1уагъэ къызэрэсигъэк1ырэм фэш1.
Джащ фэдэу, адыгабзэм ик1элэегъаджэхэу сиушэтынхэм къахэлажьэхэмэ тхьауегъэпсэу ясэ1о. Зиш1уагъэ къысэк1хэу я 22-рэ гимназием ик1элэегъаджэхэу Къайтмэс Эммэ Инвер ыпхъум, Беслъангъур Светланэ Щамсудинэ ыпхъум; Адыгэ Республикэ Гимназием ик1элэегъаджэу Темзэкъо Маринэ Мэджыдэ ыпхъум. Я 5-рэ гимназием ик1элэегъаджэхэу Гъыщ Светланэ Тыгъуанэ ыпхъум, Ожъ Нахьмэт Хьымэр ыпхъум, Кощхьэблэ гурыт еджап1эу №1-м ик1элэегъаджэхэу Ешэкъо Марзият Сэфэрбый ыпхъум, Дзаго Муслимэт Исмахьилэ ыпхъум, К1ыржьын Фатимэ Аслъан ыпхъум, я6-рэ гурыт еджап1эу къ. Гъобэкъуае дэтым ик1элэегъаджэхэу Такахъо Сусанэ Бэчыр ыпхъум, я 6-рэ гурыт еджап1эу Къ. Хьатыгъужъыкъуае дэтым ик1элэегъаджэхэу Нэшъулъэщэ Саудэт Нурбый ыпхъум ык1и Хьаткъо Сусанэ Кимэ ыпхъум сафэраз, сыгу къызде1эу тхьашъуегъэпсэу шъосэ1о.
Тхьауегъэпсэу есэ1о Анцокъо Сурэт Хьазрэт ыпхъум макъэхэр зэрэзэбгъэш1эщт гъэцэк1энхэр къызэрэситыгъэм фэш1.
Тхьауегъэпсэу ясэ1о Райнер Фееррэ Рустам Къагъанэкъомрэ гъэцэк1энхэр зэхэзгъэуцо зэхъум хэукъоныгъэу сш1ыхэрэр къызэрагъэтэрэзыжьыгъэм пае.
Къудайнет Ислъамрэ Аулъэ Асхадрэ сайтым игъэпсын пае къызэрэздэ1эпы1агъэхэмк1э ык1и Праток Сусанэ 1эпэ1эсэныгъэ хэлъэу сурэт зэрэстырихыгъэмк1э тхьауегъэпсэу ясэ1о.